62 ปี คำขวัญวันเด็ก: ย้อนอ่านความคิดเหล่าอดีตนายกฯ

"รู้คิด รู้เท่าทัน สร้างสรรค์เทคโนโลยี" คือคำขวัญวันเด็กแห่งชาติประจำปี 2561 ที่ พล.อ.ประยุทธ์ จันทร์โอชา นายกรัฐมนตรี และหัวหน้าคณะรักษาความสงบแห่งชาติ (คสช.) มอบให้เด็กไทย โดยถือเป็นคำขวัญที่ 4 ที่มาจากความคิดของผู้นำรัฐประหาร

ย้อนหลังไปเมื่อ 62 ปีที่แล้ว ประเทศไทยมีคำขวัญวันเด็กเป็นครั้งแรก จาก จอมพล ป. พิบูลสงคราม นายกรัฐมนตรีคนที่ 3

หลังปี 2499 นายกฯ ที่มาจากพลเรือน ทหาร ตำรวจ ต่างหมุนเวียนเปลี่ยนหน้ามามอบคำขวัญซึ่งเป็นเสมือน "คติเตือนใจ" แก่เด็ก ๆ ก่อนถึงงานเฉลิมฉลองวันเด็กแห่งชาติในทุกวันเสาร์ที่สองของเดือน ม.ค. โดยมีจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ นายกรัฐมนตรีคนที่ 11 เป็นผู้เริ่มต้นแจกคำขวัญรายปี จนกลายเป็นธรรมเนียมปฏิบัติที่ขาดไม่ได้ของผู้นำไทยทุกยุค

ผ่านมาถึงปัจจุบัน มีคำขวัญวันเด็กทั้งสิ้น 54 คำขวัญ จาก นายกฯ 18 คน

"จง" "ต้อง" ขาดไม่ได้ในคำขวัญผู้นำทหาร

กว่าครึ่งของคำขวัญทั้งหมดมาจากนายกฯ ทหาร รูปประโยคจึงออกมาในลักษณะคำสั่งมากกว่าถ้อยคำชวนคิด เป็นสิริมงคล หรือบำรุงจิตใจเยาวชนไทย

คำขวัญวันเด็กในยุค "3 จอมพล" ผู้เป็นตำนานเผด็จการทหารไทย - จอมพล ป. พิบูลสงคราม, จอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์, จอมพลถนอม กิตติขจร - ปรากฏคำว่า "จง" และ "ต้อง" ในคำขวัญของพวกเขาแทบทุกปี รวม 9 จาก 15 คำขวัญ (2499-2516)

"ทรราช" เมื่อ 14 ต.ค. 16 แต่ คำขวัญถูกใจ น.ร. 2556

ในยุคจอมพลสฤษดิ์ คำขวัญวันเด็กทั้ง 5 ปีขึ้นต้นด้วยประโยคเดียวกัน แต่ต่างกันที่ท้ายประโยค คือ "ขอให้เด็กสมัยปฏิวัติของข้าพเจ้า จงเป็นเด็กที่..."

อย่างไรก็ตามคำขวัญในลักษณะการออกคำสั่งบังคับให้ทำ ใช้ถ้อยคำไม่เป็นประชาธิปไตย ไร้คำสัมผัสคล้องจอง เป็นสิ่งที่เด็ก ๆ "พึงพอใจน้อยที่สุด" ตามข้อค้นพบของ บุญญาภา อักษรกาญจน์ ในงานค้นคว้าอิสระเรื่อง "คำขวัญวันเด็กของนายกรัฐมนตรีไทย" คณะอักษรศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร (2556) หลังสุ่มตัวอย่างสัมภาษณ์นักเรียนระดับมัธยมศึกษาตอนต้น โรงเรียนราชวินิต มัธยม จำนวน 100 คน

ที่มา: บีบีซีไทยรวบรวม โดยประมวลตั้งแต่ปีแรกที่มีการมอบคำขวัญวันเด็กในปี 2499 ถึงปัจจุบัน

ในคำขวัญที่ติด 5 อันดับรั้งท้าย เป็นคำขวัญของจอมพลสฤษดิ์ถึง 4 คำขวัญ โดยเฉพาะคำขวัญปี 2503 ที่ว่า "ขอให้เด็กสมัยปฏิวัติของข้าพเจ้า จงเป็นเด็กที่รักความสะอาด" มีผู้พอใจเพียง 6 คน

เด็ก ๆ ส่วนใหญ่ชื่นชอบคำขวัญที่คล้องจองและมีเนื้อหาเกี่ยวกับอุดมการณ์ทางสังคม ที่น่าสนใจคือใน 5 อันดับแรกที่โดนใจกลุ่มตัวอย่างล้วนมีคำว่า "ชาติ" อยู่ในนั้น

สำหรับคำขวัญที่เป็นที่ชื่นชอบมากที่สุด เป็นคำขวัญปี 2510 ที่ว่า "อนาคตของชาติจะสุกใส หากเด็กไทยแข็งแรง เรียนดี และมีความประพฤติ" ให้โดยจอมพลถนอม ซึ่งเด็ก 58 จาก 100 คนโหวตให้กับคำขวัญนี้

ผู้ใหญ่จำคำขวัญวัยเด็กไม่ได้

เมื่อบีบีซีไทยชวนประชาชนหลากหลายวัยและอาชีพในย่านสยามสแควร์ทบทวนความทรงจำเกี่ยวกับคำขวัญวันเด็ก ส่วนใหญ่จำไม่ได้ แม้กระทั่งของปีล่าสุด ทว่าหลายคนนึกถึงประโยคที่ว่า "เด็กดีเป็นศรีแก่ชาติ..." โดยไม่รู้ว่าเป็นบางส่วนของคำขวัญวันเด็กปี 2516 ให้โดยจอมพลถนอม และปี 2521 โดย พล.อ.เกรียงศักดิ์ ชมะนันทน์

"จำได้แค่ว่าเด็กดีเป็นศรีแก่ชาติ... อะไรสักอย่าง แต่ไม่รู้ว่าเป็นคำขวัญวันเด็กหรือเปล่า" - พนักงานบริษัทเอกชนหญิงกล่าว

"คำขวัญวันเด็กอะไร จำไม่ได้ แต่จำสมุดสีเหลือง ๆ ที่มีตารางสูตรคูณข้างหลังได้ กับดินสอไม้ที่เขาแจกวันเด็กน่ะ" ชายผู้ขี่รถจักรยานยนต์รับจ้างบอก

อย่างไรก็ตามนี่อาจไม่ใช่เรื่องแปลก เพราะแม้แต่ผู้มอบคำขวัญวันเด็กประจำปี 2561 ก็ยังจำผิด... "ศิษย์ดี ครูดี มีศรัทธา" พล.อ.ประยุทธ์บอกสื่อมวลชนเต็มเสียงเมื่อวันที่ 22 ธ.ค. 2560 หลังถูกถามถึงคำขวัญเด็กปีนี้ เล่นเอาผู้สื่อข่าวเป็นงง เพราะนั่นคือคำขวัญวันครูประจำปี 2561 ก่อนที่เจ้าตัวจะยิ้มอย่างขวยเขิน บอกว่า "ปวดท้อง" แล้วยุติการให้สัมภาษณ์เพราะรู้ว่า "ผิดคิว"

ประยุทธ์ตามรอยนายกฯ ชินวัตรให้เด็กสร้างสรรค์เทคโนโลยี

ปฏิเสธไม่ได้ว่าเนื้อหาที่บรรดาผู้นำต้องการสื่อสารผ่านคำขวัญวันเด็ก มักสอดคล้องกับแนวนโยบายของรัฐบาล บริบทสังคม ตลอดจนอุดมการณ์ทางการเมืองของผู้นำรัฐบาล โดยมีจุดมุ่งหมายเพื่อปลูกฝังค่านิยมบางประการ ทั้งเรื่องสิทธิ หน้าที่ ความรับผิดชอบ ระเบียบวินัย และจริยธรรม

ในยุค "นายกฯ คนนอก" หลังเหตุการณ์ 14 ตุลาฯ 2516 นายสัญญา ธรรมศักดิ์ นายกรัฐมนตรีคนที่ 12 มอบคำขวัญ "สามัคคีคือพลัง" ให้เยาวชนไทย

ส่วนในยุค "ประชาธิปไตยครึ่งใบ" ที่ พล.อ.เปรม ติณสูลานนท์ ทหารม้าผู้ไม่เคยลงสนามเลือกตั้ง แต่นั่งเก้าอี้นายกรัฐมนตรีคนที่ 16 ยาวนานถึง 8 ปี และถูกเชิด-ชูให้เป็น "เสาหลักทางจริยธรรม" ของประเทศ มักเอ่ยถึงคำว่า "คุณธรรม" และ "จริยธรรม" ในคำขวัญวันเด็กถึง 5 จาก 6 คำขวัญ

ไม่ต่างจากยุค พล.อ.สุรยุทธ์ จุลานนท์ นายกรัฐมนตรีคนที่ 24 หลังรัฐประหารปี 2549 "ลูกป๋า" คนสำคัญผู้นี้ย้ำเรื่อง "คุณธรรม" ในคำขวัญวันเด็กทั้ง 2 ปีที่มีโอกาสมอบให้

ส่วนคำว่า "เทคโนโลยี" ถูกนำมาใช้เป็นครั้งแรกในคำขวัญวันเด็กปี 2546 ให้โดยอดีตมหาเศรษฐีธุรกิจสื่อสารผูกขาด พ.ต.ท.ดร. ทักษิณ ชินวัตร นายกรัฐมนตรีคนที่ 23 (ยศขณะนั้น) และตอกย้ำอีกครั้งในคำขวัญวันเด็กปี 2555 สมัย น.ส.ยิ่งลักษณ์ ชินวัตร นายกรัฐมนตรีคนที่ 28 ก่อนที่ พล.อ.ประยุทธ์ เจ้าของนโยบาย "ไทยแลนด์ 4.0" จะนำมามอบให้เด็ก ๆ อีกครั้งในปีนี้

ขณะที่ 2 จาก 4 คำขวัญของ พล.อ.ประยุทธ์มีคำว่า "อนาคต" ซึ่งเขาเคยอธิบายว่าประเทศไทยจะมีอนาคตก็เพราะเด็ก ต้องสร้างคนรุ่นใหม่อีก 21 ปีข้างหน้า เหมือนยุทธศาสตร์ชาติ 20 ปี

4 ปี 4 คำขวัญวันเด็กของนายกฯ "ลุงตู่"

มาทายกันว่า ในอนาคตอันใกล้ พล.อ.ประยุทธ์ จะมีโอกาสมอบคำขวัญวันเด็กปี 2562 และปีต่อ ๆ ไปหรือไม่