Ўзбекистон: Четга газ сотишимиз эмас, балки харид қилишимиз зарур – собиқ вазир O'zbekiston

Ўзбекистон Бош вазири Абдулла Арипов 2025 йилга келиб, табиий газ экспорти тўхтатилиши режалаштирилаётганини маълум қилган. Би-би-си мамлакат собиқ нефть-газ вазири Анвар Ҳусаинов билан мазкур қарор Ўзбекистон учун нимани англатиши мумкинлиги борасида суҳбатлашди.

«2025 йилга келиб, Ўзбекистон табиий газ экспортини ва уни тўлиқ қайта ишлашни тўхтатиш, шунингдек қўшилган қийматли маҳсулотлар ишлаб чиқаришни кенгайтириш чораларини кўради», деган Абдулла Арипов 18 январь куни ўтган ЎзЛиДеП сиёсий кенгаши йиғилишида.

2019 йил июлида "Ўзбекнефтгаз" компанияси бошқаруви раиси Баҳодиржон Сидиқов четга сотилаётган табиий газ миқдорини илк бор ошкор қилган эди.

Сидиқовнинг сўзларига кўра, Ўзбекистон 2018 йилда хорижга 13 миллиард кубометр газ сотган бўлса, 2019 йил учун 15 млрд кубометрдан зиёд газни етказиб бериш бўйича шартномалар тузилган.

Мамлакат ҳукумати ижтимоий вазият жиддийлашиб бораётганига қарамай, табиий газ сотишни камайтирмаётгани учун кўп бор танқидга тутилган.

Охирги бир неча йил ичида Ўзбекистонда аҳолига газ етказиб бериш сезиларли қисқарган.

Мамлакат бўйлаб кўплаб аҳоли манзиллари газ таъминотидан узиб қўйилгани тўғрисида хабарлар тарқалди.

Бир вақтнинг ўзида қиш мавсумида турар-жойларни иситишдан қийналган ўзбекистонликларнинг норозилиги кучайгани кузатилган.

Ўтган йилнинг кузида мамлакатнинг бир неча ҳудудларида одамлар электр ва газ талаб қилиб, кичик норозилик намойишлари уюштирганлар.

Ҳукумат ижтимоий тарангликни юмшатмоқчими?

Ҳукуматнинг табиий газ экспортини тўхтатиш юзасидан эълон қилган режасини аксар ўзбекистонликлар ижобий қабул қилдилар.

1993 йилга қадар Ўзбекистон нефть-газ секторини бошқарган Анвар Ҳусаинов ҳам бу режани қўллаб-қувватлашини айтади.

Унинг фикрича, сўнгги пайтда аҳолининг норозилиги кучайиб кетаётгани туфайли ҳам ҳукумат шундай қарор олаётган бўлиши мумкин.

"Қиш кунлари газ танқислиги сабабли халқда таранглик пайдо бўлди. Сайловларда ҳам бу мавзу роса кўп кўтарилди", сўзлайди Ҳусаинов.

"Ҳукумат шу тарангликни юмшатиш учун газ сотишни тўхтатаётган бўлиши мумкин".

Бироқ у газ экспортини 2025 йилда эмас, балки имкон қадар тезроқ тўхтатиш аҳамиятига урғу беради.

Ҳусаинов бу фикрини Ўзбекистон ички бозоридаги табиий газ нархи аллақачон жаҳон бозоридаги нархга деярли яқинлашиб қолгани билан изоҳлайди.

Аҳоли ва саноат корхоналарига газ сотишдан ҳукумат, энди, ҳеч нарса ютқазмайди, дейди у.

Шунингдек, Ҳусаинов Ўзбекистон шу пайтга қадар табиий газни жаҳон бозоридан сезиларли арзон сотиб келганини ҳам маълум қилади.

"Энди газни ўзимиздаги газ-кимё комплексларида қайта ишлаб, экспортдан тушаётгандан кўра кўпроқ фойда олиш мумкин", давом этади у.

Собиқ нефть-газ вазири бундан кейин табиий газга бир хил нарх қўймай, уни ички бозорда биржа орқали сотиш манфаатли бўлишини билдиради.

"Саноат корхоналари бир-бири билан мусобақалашиб, газни сотиб олсин. Газ таъминоти барқарор бўлса, аҳолининг ўзи ҳам кичик бизнесга ишонч билан сармоя киритиши мумкин".

Бундан ташқари Анвар Ҳусаинов табиий газни ички бозорга йўналтириш мамлакатда йиллардан буён кузатиб келинаётган электр тақчиллигига ҳам ечим бўла олишини айтади.

"Ҳозир Қорақалпоғистон, Бухоро ва Навоийда учта газ-буғ электр станцияси ишга тушириляпти. Булар энг илғор технологиялар асосида қуриляпти. Бундай станциялар эскириб кетган бошқа станцияларга қараганда, икки, икки ярим баробар газни тежайди", тушунтиради собиқ вазир.

Ҳусаинов Ўзбекистонда "катта-кичик саноат корхоналари кўпайиб бораётгани", уларнинг электр ва иссиқлик энергиясига бўлган эҳтиёжи эса "кун сайин эмас, балки соат сайин" ортиб бораётганини таъкидлайди.

"Мени бир нарса ташвишга солади. Бизда катта-катта цемент, қурилиш моллари ишлаб чиқарадиган корхоналар кўмирга мослаштирилган", дейди у.

"Экологияси шундоқ ҳам издан чиққан, аҳолиси зич бўлган Водийда ўтган асрнинг технологиясини ишлатиш мумкин эмас. Улар газ йўқлигидан, мажбурликдан кўмирда ишлайди-да", қўшимча қилади Ҳусаинов.

Ҳукуматдан кетганидан сўнг тадбиркорлик билан шуғулланган Ҳусаинов қазиб чиқарилаётган табиий газ мамлакатнинг ўзида қолиб, замонавий иссиқлик электр станцияларига йўналтирилса, эскирган технологиялар билан ишлаётган саноатда ўсиш юзага келишини айтади.

Бундан ташқари у Ўзбекистонда табиий газ захираси камайиб бормоқда, деган фикрга у қадар қўшилмаслигини ҳам билдиради.

"Албатта, табиий бойликлар чексиз эмас. Бироқ бизда янги газ конлари очилмоқда. Геологлар олимлар билан ҳам гаплашганман. Яқин 50 йилда бизда газ тугаб қолиш хавфи йўқ".

"Хитой бизнинг газга ортиқ муҳтож эмас"

Анвар Ҳусаинов Ўзбекистон ҳукумати ташқи қарзлар туфайли табиий газни четга сотиб келган бўлиши мумкинлигини тахмин қилади.

"Ўйлашимча, катта қарздорлигимиз туфайли Хитой каби давлатлар қарзни пул билан эмас, газ билан узасан, дегандир".

"Лекин, бошқа томондан, Хитой учун биздан оладиган 10-14 миллиард куб метр газ ҳеч нарса эмас. Яқинда Хитойга Россиядан борувчи "Сибир қуввати" номли нефть-газ қувурлари ишга тушди. Энди хитойликларнинг бизнинг газга эҳтиёжи қолмади", изоҳлайди у.

Ҳусаиновнинг сўзларига кўра, Ўзбекистон табиий газ сотиш бўйича аввал тузилган халқаро шартномалардаги талабларни дипломатик йўл билан бекор қилиши мумкин.

"Ватанимиздаги аҳвол тушунтирилиб, одамлар уйда совуқ еб ўтирибди, эртага халқнинг норозилиги чексиз бўлиши мумкин, деб айтилса, россияликлар, хитойликлар бизни газдан воз кечиши мумкин. Уларга Ўзбекистонда нотинчлик бўлиши манфаатли эмас", дейди Анвар Ҳусаинов.

Мустақилликнинг илк йилларида марҳум президент Ислом Каримов жамоасида бўлган Анвар Ҳусаинов ҳукумат доирасида табиий газ экспортини чеклаш борасида муҳокамалар бўлмаганини маълум қилади.

"Бизда бир фикр бор эди - Ўзбекистонда газ ва электр таъминотида камчилик йўқ, деган. Ҳамма шу фикрга қарсак чалиб, бу ҳақиқат, деб турган", хотирлайди собиқ вазир.

Анвар Ҳусаинов Ўзбекистон табиий газни экспорт эмас, балки импорт қилиши зарурлигини таъкидлайди.

"Ёнгинамиздаги Туркманистон газга бой. Биз улардан газ сотиб олсак, улар жон, деб сотишади. Газни импорт қилиб, саноатни ривожлантириб юборишимиз мумкин", фикрларини илгари суради у.

"Бунга энди сиёсий ирода керак".

BBCUZBEK.COM билан Telegram орқали +44 7858860002 номери билан боғланинг.

Telegram каналимиз: https://t.me/bbcuzbek