'جنگ سایبری' حکومت ایران چگونه هدایت می شود؟

سرتیپ غلامرضا جلالی، رئیس سازمان "پدافند غیرعامل ایران"، امروز خبر داده است: "ایران نخستین ارتش سایبری خود را راه‌اندازی می‌کند".

"ارتش سایبری ایران"، به یک دلیل مشخص نامی شناخته شده در فضای مجازی ایران است: از انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۸ تا کنون، تعداد زیادی از سایت های اینترنتی خبری و غیر خبری در داخل و خارج ایران، توسط تشکیلاتی با نام "ارتش سایبری ایران" هک شده است.

آیا "ارتش سایبری" مورد اشاره در سخنان سه شنبه ۲ بهمن (۲۱ فوریه) سرتیپ جلالی، با تشکیلات مسئول حملات اینترنتی دو سال و نیم گذشته ارتباطی دارد؟

پیشینه "ارتش سایبری ایران"

ارتش سایبری ایران، گروهی متشکل از تعدادی از متخصصان عملیات هک و نفوذ اینترنتی است که اعضای آن، تاکنون هویت خود را مخفی نگه داشته اند.

هنوز هیچ سازمان یا نهادی در ایران به طور رسمی مسئولیت ارتش سایبری ایران را قبول نکرده، اما شواهد و اطلاعات موجود، از وابستگی احتمالی آن به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی حکایت دارد.

از جمله این شواهد، می توان به اشارات پراکنده تعدادی از مقام های سپاه پاسداران به فعالیت های این ارتش اشاره کرد.

مثلاً در اردیبهشت ۱۳۹۰، مجتبی ذوالنور معاون سابق نماینده رهبر ایران در سپاه پاسداران گفت که ایران توانسته با استفاده از "ارتش سایبری"، "سایت های دشمن" را هک کند. در همین ماه، محمد علی جعفری فرمانده سپاه پاسداران اعلام کرد که سپاه از طریق "شناسایی و مقابله" با فعالیت های مخالفان حکومت بر روی شبکه اینترنت "ضربه‌های زیادی" به آنها وارد کرده است.

در یک اظهار نظر مرتبط دیگر، در فروردین ماه گذشته، یدالله جوانی، رئیس سابق اداره سیاسی سپاه پاسداران، این نیروی نظامی را دارای "پنجمین ارتش سایبری جهان" دانست.

در آبان ماه ۱۳۹۰ هم، حسین همدانی فرمانده سابق سپاه استان تهران از وجود "دو مرکز جنگ سایبری" در تهران تحت نظر سپاه پاسداران خبر داد.

قابلیت های فنی ارتش سایبری ایران، به حدی است که بعد از انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۸، علاوه بر هک کردن سایت هایی بسیاری از رسانه های فارسی زبان منتقد حکومت ایران، در کار گروهی از سایت های غیر ایرانی و از جمله شبکه اجتماعی تویتر اخلال ایجاد کرده است. در همین دوره، برخی عملیات جداگانه نفوذ اینترنتی نیز در مناطق مختلف جهان صورت گرفته که ارتش سایبری ایران، از متهمان انجام آنها به شمار می‌رود.

به عنوان نمونه در شهریور ماه گذشته، دولت هلند گزارش داد که احتمالا افراد مرتبط با حکومت ایران، رمز عبور و اطلاعات مبادله شده حدود ۳۰۰ هزار کاربر ایرانی سایت های مختلف، از جمله سرویس های گوگل را به دست آورده اند. در آن زمان، کارشناسان هلندی همچنین این نظر را مطرح کرده اند که ممکن است هکرهای ایرانی دامنه های دیگری همچون دامنه سازمان های اطلاعاتی آمریکا و اسرائیل را نیز هدف قرار داده باشند.

در واکنشی دیگر در همین ارتباط، در آذر ماه مدیر اجرایی گوگل در مصاحبه با سی‌ان‌ان گفت: "ایرانی‌ها، به دلایلی که به درستی برای ما روشن نیست، به طرز غیرمنتظره‌ای در جنگ سایبری با استعداد هستند. بنابراین به وضوح آنها در آینده، تهدیدی برای امنیت سایبری به شمار خواهند رفت."

وی در همین ارتباط به به نفوذ ایران به فضای مجازی دانمارک اشاره کرد و گفت که ایرانی ها توانسته اند از طریق هک هوشمندانه، کنترل رفت و آمد اطلاعات اینترنتی را به دست بگیرند. به گفته او هکرها موفق شده بودند مسیر حرکت اطلاعات در دانمارک را به سمت ایران منحرف کنند و بار دیگر به دانمارک بازگردانند.

"قرارگاه دفاع سایبری"

"ارتش سایبری ایران"، تنها تشکیلات ایرانی مسئول عملیات سایبری در فضای مجازی نیست.

از آبان ۱۳۹۰ تشکیلاتی رسمی در ایران به نام "قرارگاه دفاع سایبری" تشکیل شده که زیر نظر "سازمان پدافند غیرعامل" قرار دارد، که سازمانی زیر نظر ستاد کل نیروهای مسلح است.

سازمان پدافند غیرعامل، که از سال ۱۳۸۴ و با فرمان آیت الله خامنه ای شروع به فعالیت کرده، مسئولیت "کمیته دائمی پدافند غیرعامل کشور" را به عهده دارد که در آن، نمایندگان نیروهای مسلح، وزارتخانه ها و سازمان های دولتی مختلف حضور دارند.

دبیرخانه این کمیته دائمی، تا شهریور گذشته در ریاست جمهوری قرار داشت و بعد از آن، با فرمان آیت الله خامنه ای و موافقت محمود احمدی نژاد، به ستادکل نیروهای مسلح انتقال یافت. این دبیرخانه، وظیفه ایجاد هماهنگی میان سازمان ها و نهادهای مختلف حکومتی به منظور آماده سازی آنها برای مقابله غیرنظامی با حملات نظامی احتمالی را بر عهده دارد، تا درصورت انجام حمله علیه ایران، خسارت های وارد شده بر زیر ساخت ها و تأسیسات کشور به حداقل برسد.

رئیس سازمان پدافند غیرعامل ایران، که همزمان، ریاست کمیته دائمی پدافندغیرعامل کشور رانیز بر عهده دارد، سرتیپ غلامرضا جلالی است، که با حکم حسن فیروزآبادی رئیس ستاد کل نیروهای مسلح به این سمت منصوب شده است.

به گفته غلامرضا جلالی، قرارگاه دفاع سایبری وظیفه امن سازی کشور و زیر ساخت های آن در مقابل تهدیدات سایبری را بر عهده دارد.

آن گونه که از گفته های رسمی مسئولان حکومتی بر می آید، وظیفه این قرارگاه، دفاع در مقابل حملات سایبری – و نه انجام حملات سایبری – است. با این حال برخی از ناظران این احتمال را منتفی نمی دانند که قرارگاه دفاع سایبری، به انجام وظایف تهاجمی هم بپردازد.

در قرارگاه دفاع سایبری، غیراز سازمان پدافند غیرعامل و اعضای نظامی آن، وزارتخانه های ارتباطات، دفاع، اطلاعات و صنایع هم عضویت دارند.

ایده تشکیل قرارگاه دفاع سایبری، از زمانی به طور جدی تر پی گیری شد که تأسیسات هسته ای ایران، مورد حمله بدافزار کامپیوتری "استاکس نت" قرار گرفت.

این بدافزار، که به عقیده مسئولان ایرانی توسط اسراییل طراحی شده بود، مشکلات زیادی در کار نیروگاه اتمی بوشهر به وجود آورد که نهایتاً رفع شد، اما شروع به کار این نیروگاه را برای مدتی به تأخیر انداخت.

دیگر نهادهای مسئول عملیات سایبری

گذشته از سپاه پاسداران و سازمان پدافند غیر عامل، در دیگر نهادهای حکومتی ایران نیز ساختارهایی برای انجام عملیات اینترنتی شکل گرفته اند.

یکی از این نهادها، بسیج است که سرمایه گذاری بسیار زیادی را برای این گونه عملیات انجام داده است. بعد از تجدید ساختار بسیج، نیروهای نظامی بسیج به عضویت نیروی زمینی سپاه پاسداران درآمده اند و نیروهای غیرنظامی آن، مسئولیت "جنگ نرم" را به عهده گرفته اند که یکی از مهم ترین زیرمجموعه های آن، به گفته مسئولان بسیج، مبارزه سایبری با دشمنان حکومت ایران است.

البته با توجه به اینکه بسیاری از اعضای بسیج افراد عادی و غیرمتخصص جامعه هستند، مهمترین پروژه ای که در داخل این سازمان در ارتباط با فعالیت های سایبری انجام شده، آموزش کامپیوتر، اینترنت و وبلاگ نویسی به اعضای بسیج بوده است.

در چارچوب همین پروژه، برای ده ها هزار نیروی بسیجی کلاس های آموزشی رایگان برگزار شده و هزاران وبلاگ برای آنها ایجاد شده است تا در آنها به فعالیت بپردازند.

ظاهرا از جمله مهمترین فعالیت هایی که مسئولان بسیج انجام آنها را از بسیجیان انتظار دارند، نوشتن مطالبی در حمایت از حکومت ایران در وبلاگ های خود و کامنت گذاری در سایت های دیگر است.

اما گذشته از این نوع فعالیت های عمومی، در داخل بسیج زیر مجموعه ای به نام "شورای سایبری بسیج" تشکیل شده که یکی از وظایف آن به کارگیری هکرها زیرنظر متخصصان سپاه پاسداران، برای نفوذ به سایت ها و ایمیل های تعیین شده است. حسین همدانی فرمانده سابق سپاه استان تهران، در آذر ۱۳۸۹ از تربیت ۱۵۰۰ "تکاور جنگ سایبری" در شورای سایبری بسیج خبر داد.

به نظر می رسد که علی رغم برنامه های گسترده بسیج و سپاه برای توسعه فعالیت های شورای سایبری، این شورا عمدتاً از نیروهای کمترحرفه ای تشکیل شده و عملیات پیچیده تر و تخصصی تر، هنوز بر عهده ارتش سایبری سپاه پاسداران است.

در پلیس ایران نیز، توجه زیادی به عملیات اینترنتی صورت گرفته است. اگر چه پلیس، از سال ها پیش به انجام عملیات اینترنتی می پرداخته، اما پس از انتخابات سال ۱۳۸۸ این گونه عملیات به طور جدی تر و سازمان یافته تر پی گیری شده است.

در آذر ماه ۱۳۸۸ اسماعیل احمدی مقدم، فرمانده نیروی انتظامی از تشکیل پلیس فضای مجازی خبر داد. این واحد ویژه پلیس در بهمن ماه ۱۳۸۹ "پلیس فتا" (مخفف پلیس "فضای تولید و تبادل اطلاعات") نام گرفت و وظیفه آن، مقابله با جرایم اینترنتی اعلام شد.

بخشی از وظایف پلیس فتا، مشابه وظایف واحدهای مقابله با جرایم اینترنتی در سایر کشورهای دنیا است و شامل مقابله با کلاهبرداری، دزدی اطلاعات مالی و شخصی، تهدید و ... است. اما این واحد پلیس ایران، وظیفه مقابله با "جرایم سیاسی و امنیتی" را نیز دارد که بخش اصلی فعالیت های آن را به خود اختصاص می دهد.

احتمالا عملیات نفوذ به ایمیل های افراد ظنین به انجام فعالیت های امنیتی و سیاسی نامطلوب از نظر حکومت نیز، از جمله وظایف پلیس فتا است.

این نوع از عملیات، در ابعادی متفاوت به وزارت اطلاعات ایران نیز نسبت داده می شود؛ اگرچه گزارش های تایید شده ای از فعالیت های سایبری این نهاد در دست نیست.

شاید مهمترین اشاره به فعالیت های سایبری این وزارتخانه، روایت تعدادی از منتقدان حکومت ایران باشد که از استناد بازجویان وزارت اطلاعات به محتوای ایمیل های شخصی خود در هنگام بازجویی گزارش کرده اند.

هماهنگی جنگاوران سایبری در ایران

با توجه به تعدد نهادهای متصدی عملیات سایبری، به نظر می رسد که تشکیل قرارگاه جنگ سایبری در ایران، تلاشی برای یک کاسه کردن این نوع عملیلات در کشور بوده است.

خبر امروز غلامرضا جلالی رئیس سازمان پدافند غیرعامل ایران در مورد تشکیل "ارتش سایبری"، در حالی اعلام شده که این قرارگاه، تاکنون عمدتا جنبه دفاعی فعالیت های خود را برجسته کرده و به طور مشخص، بر تلاش برای محافظت از فضای سایبری ایران در مقابل نفوذ کشورهای دیگر تاکید کرده است.

با توجه به تبعات حقوقی و سیاسی عملیات هک و جاسوسی اینترنتی در سطح بین المللی، احتمالا حکومت ایران مایل به پذیرفتن مسئولیت عملیات تهاجمی تشکل هایی همچون "ارتش سایبری ایران" نیست.

در چنین شرایطی، استفاده از نامی مشابه با "ارتش سایبری ایران" برای تشکیلات جدیدی که سرتیپ جلالی خبر از شروع فعالیت آن داده، قابل توجه به نظر می رسد.

ممکن است این تشابه اسمی، نوعی بدسلیقگی یا تصادف ساده باشد. اما شاید هم باید آن را اقدامی هدف دار تلقی کرد، اقدامی که تداعی کننده قدرت"ارتش سایبری ایران"، بدون پذیرش رسمی مسئولیت این ارتش خواهد بود.