دراویش گنابادی و کشمکش با حکومت ایران؛ گاهشمار

در هفته‌های اخیر تنش‌هایی میان پلیس ایران و شماری از دراویش گنابادی ایجاد شده بود که نهایتا به کشته شدن ۳ مأمور پلیس و ۲ عضو بسیج و بازداشت حدود ۳۰۰ درویش منجر شد. تنش‌های اخیر زمانی آغاز شده بود که دراویش نعمت اللهی گنابادی در اعتراض به ایجاد محدودیت علیه رهبر یا قطب خود، نورعلی تابنده ملقب به مجذوبعلی شاه، در منطقه پاسداران در شمال تهران تجمع کردند.

سابقه سلسله نعمت اللهی به شاه نعمت الله ولی از عرفای قرن نهم هجری (پانزدهم میلادی) باز می گردد که در ماهان کرمان مدفون است.

پیروان این سلسله طریقت در قرن نوزدهم به سه شاخه ذوالریاستینی (منورعلیشاهی)، گنابادی (سلطانعلیشاهی) و صفی علیشاهی (صفائی) تقسیم شدند که شاخه گنابادی در شیوه های خود تفاوت‌هایی با دو شاخه دیگر دارد و به اهل شریعت نزدیکتر است، تا آنجا که مکان‌های تجمع این سلسله به جای خانقاه حسینیه نامیده می شود و مشایخ آن به جای اخذ اجازه ذکر، مجوز اقامه نماز می گیرند.

فشارها به دراویش در نظام جمهوری اسلامی عمدتا از شهر قم آغاز شد. قم مذهبی ترین شهر ایران است و با توجه به نزاع تاریخی صوفیه و اهل شریعت، فشار بر دراویش در این شهر سابقه طولانی دارد و به سال های قبل از انقلاب می رسد؛ اما در سال های اول دهه ۱۳۸۰ خورشیدی با انتشار شماری از کتاب های ضدصوفی در قم که این سلسله را به ضدشیعی بودن متهم می کردند، رفته رفته جو سنگین تری علیه آنها شکل گرفت. تنش در مناسبات حکومت با دراویش نعمت اللهی با تخریب برخی از حسینه ها و مخالفت حکومت با گردهمایی آنها به خصوص در قم وارد مرحله ای شد که یک دهه بعد در تهران به درگیری فیزیکی خونریزی انجامید.

شماری از روحانیان سنتی شیعه در ایران در سال های اخیر از گرایش روزافزون جوانان به بعضی اعتقادات عرفانی و صوفی گرایانه اظهار نگرانی کرده و این اعتقادات را گمراه کننده دانسته اند.

بیشتر بخوانید:

بهمن ۱۳۸۴: دراویش گنابادی در نامه ای سرگشاده به چند روحانی شیعه مقیم قم که نسخه ای از آن به دفتر آیت الله علی خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران در قم تحویل داده شد، نوشتند "ما به عنوان مقلدین مخلص شما اولا حمایت بی چون و چرا از نظام و قوانین جمهوری اسلامی و کشور پربرکت ایران را اعلام،‌ ثانیا از آن مرجع عظیم الشأن استدعای استمداد و کوتاه نمودن دست افرادی که قصد آزار و اذیت و ایجاد نفاق بین مسلمین و شیعیان را دارند، داریم".

بهمن ۱۳۸۴: صدها نفر از دراویش سلسله نعمت اللهی گنابادی از ترک و کرد و لر و بلوچ و ترکمن برای حمایت از دوستان خود و اعتراض به دستور شورای تامین استان قم مبنی بر تعطیلی حسینیه دراویش، به شهر قم رفتند تا مانع از بسته شدن حسینیه شوند.

بهمن ۱۳۸۴: فرمانده گروه ضربت پلیس در قم پس از انقضای مهلت تخلیه حسینیه دراویش، دستور حمله داد و نفرات پلیس با پرتاب گاز اشک آور درویشان را با باتوم مورد ضرب و شتم قرار دادند و با اتوبوس هایی که در محل مستقر بود آنها را به نقطه نامعلومی بردند. در این میان زنان وابسته به سلسله نیز که در داخل حسینیه اجتماع کرده بودند با گاز اشک آور به بیرون ریختند و مانند مردان به محلی نامعلوم برده شدند. شاهدان عینی گفتند که مأموران انتظامی دراویش تحصن کننده را به شکل فجیعی مورد ضرب و شتم قرار دادند و آنها را روی زمین می کشیدند و به داخل اتوبوس می بردند و در اتوبوس نیز آنها را روی زمین می خواباندند و اجازه نمی دادند روی صندلی بنشینند.

بهمن ۱۳۸۴: در پی نا آرامی بر سر بستن حسینیه دراویش نعمت اللهی گنابادی در شهر قم، گزارش شد که حسینیه آنها و دو منزل مسکونی مجاور آن که به دو تن از دراویش و خویشاوندان متولی حسینیه تعلق داشته به صورت شبانه به آتش کشیده شده و تخریب شده است. شاهدان عینی گفتند که یک روز پس از حمله به حسینه و دو منزل مجاروش، نشانی از ساختمان ها نیافتند. این حسینیه سه سال و نیم پیش از آن ساخته شده بود، اما هنوز از آن بهره‌برداری نشده بود.

بهمن ۱۳۸۴: استاندار قم اعلام کرده که ۱۰۰۰ نفر در جریان ناآرمی‌ها بازداشت و ۲۰۰ نفر، از جمله جانشین فرمانده پلیس استان قم مجروح شده‌اند. مصطفی آزمایش، نماینده سلسله دراویش گنابادی در خارج از ایران گفت که دراویش گنابادی در ایجاد درگیری نقشی نداشتند و به دستور قطب (رهبر) خود میان مردم گل و شیرینی توزیع کرده اند.

بهمن ۱۳۸۴: استاندار قم علت حمله نیروی انتظامی به حسینیه دراویش نعمت اللهی گنابادی را ساخت "غیرقانونی" آن اعلام کرد و گفت که سازمان اوقاف و امور خیریه متولیان حسینیه را غیرمشروع دانسته و برای خلع ید از آنان به دادگاه شکایت کرده بوده و نیروی انتظامی بر اساس رأی دادگاه اقدام به پلمب و توقیف ساختمان حسینیه کرد. دراویش نعمت اللهی گنابادی این ادعا را رد کردند و گفتند که حسینیه را احمد شریعت که از مشایخ این سلسله است در زمین موروثی خود ساخته و خود متولی آن شده، اما با اتمام ساخت حسینیه، شورای تأمین استان خواستار بسته شدن آن شده و گفته در این محل اجازه اجتماع نمی دهد.

بهمن ۱۳۸۴: مصطفی آزمایش گفت که یکی از مراجع قم تهدید کرده بود که اگر دولت برای بستن حسینیه اقدام نکند، خودشان اقدام خواهند کرد؛ اما برخی از مراجع قم همچون آیت الله محمد تقی بهجت به دلیل موقوفه بودن زمین حسینیه مخالف تصرف و تخلیه آن بوده اند.

اسفند ۱۳۸۴: آیت الله حسینعلی منتظری از مراجع شیعه قم تخریب حسینیه دراویش گنابادی در قم را محکوم کرد و از مسئولان خواست اشتباه خود را جبران کنند. آقای منتظری گفت: "تخریب منزل شخصی افراد و حسینیه و ضرب و شتم بندگان خدا به ویژه خواهران هیچ توجیه شرعی ندارد" و "اسلام دین رحمت است و در آن حقوق همه مردم حتی اقلیت های دینی و اهل ذمه محترم است چه رسد به حقوق مسلمانان و شیعیان."

اسفند ۱۳۸۴: مهدی کروبی، رئیس پیشین مجلس ایران و دبیرکل وقت حزب اعتماد ملی در نامه‌ای به مراجع تقلید قم، از تخریب حسینه دراویش نعمت اللهی انتقاد کرد و از مراجع خواسته که نسبت به این گونه وقایع موضعگیری کنند. آقای کروبی گفت که دفاع از حقوق همه انسان‌ها "حتی کسانی که عقاید ایشان را نمی‌پسندیم"، از وظایف اصلی مراجع روحانی ایران است.

اسفند ۱۳۸۴: محمد تقی فاضل میبدی، از اعضای شورای مرکزی جامعه محققین و مدرسین حوزه علمیه قم از نامه مهدی کروبی استقبال کرد و گفت: "انتظار می رفت جامعه روحانیت حساسیت بیشتری نسبت به وقایع اخیر قم از خود نشان دهد که تا پیش از نامه بجا و شایسته آقای کروبی اقدام خاصی صورت نگرفته بود... این فرقه عین اسلام و نزدیک به تشیع است".

اسفند ۱۳۸۴: حسین نوری همدانی، از روحانیون قم با انتشار اطلاعیه ای گفت: "امروز که چهره اسلام ناب در نتیجه نهضت امام راحل در عرصه زندگی مسلمانان حاکم شده دیگر جایی برای فرقه صوفیه وجود ندارد... هارون الرشیدها و سلطان محمود غزنوی ها سازنده خانقاه های این فرقه هستند و قطب های صوفی نیز چون همیشه دین را از سیاست جدا می‌دانستند، سلاطین جبار را اولوالامر می خواندند و می ستودند".

اسفند ۱۳۸۴: محمدعلی تسخیری، دبیرکل مجمع تقریب مذاهب در نشست رهبران منطقه ای ادیان مقدسات افراد غیرمتدین را هم قابل احترام دانست و گفت: "حتی نباید به بت های مشرکان نیز اهانت کرد زیرا که مانع از برگزاری گفتمان دینی می شود".

اسفند ۱۳۸۴: محمود مدنی بجستانی، نماینده گناباد در مجلس گفت: "پشتیبانی رسانه های بیگانه از دراویش متحصن در قم احتمال تعامل این افراد با استکبار جهانی را تقویت می کند. از نظر ما تفکرات مختلف آزاد به فعالیت هستند، اما زمانی که قرار است این فرقه ها به توطئه پرداخته و فضا را ناآرام سازند آن وقت دستگاه های امنیتی با آنها مقابله می کنند".

فروردین ۱۳۸۵: برخی خبرگزاری ها در ایران گفتند که دولت در پی دلجویی از دراویش گنابادی است که حسینیه آنها در قم تخریب شد. بر اساس گزارش ها، قرار شد مبلغ ۸۰۰ میلیون تومان به عنوان بخشی از هزینه حسینیه تخریب شده در اختیار احمد شریعت که از مشایخ سلسله گنابادی است قرار بگیرد تا او برای تهیه ملکی در تهران از آن استفاده کند.

اردیبهشت ۱۳۸۵: دو وکیل درویشان گنابادی به حبس تعزیری و محرومیت پنج ساله از شغل وکالت محکوم شدند. شماری از درویشان نیز به حبس تعزیری و جزای نقدی محکوم شدند. فرشید یداللهی یکی از دو وکیل درویشان در گفتگو با خبرگزاری ایلنا گفت که به دنبال ماجرای تخریب حسینیه شریعت در قم، ۵۲ نفر از درویشان گنابادی بنا به حکم دادگاه به اتهام اخلال در نظم عمومی و سرکشی از دستور پلیس به شلاق و حبس تعزیری و پرداخت جریمه نقدی محکوم شده اند. آقای یداللهی همچنین گفت که خود او و امید بهروزی، وکیل دیگر این پرونده نیز به یک سال حبس تعزیری و ۷۴ ضربه شلاق و پرداخت ده میلیون ریال جزای نقدی و نیز پنج سال محرومیت از شغل وکالت محکوم شده اند.

مهر ۱۳۸۵: گزارش شد که فرمانداری شهرستان گناباد در شرق ایران از "بزرگ یکی از سلاسل تصوف که مرکزیت آن همواره در گناباد بوده" خواسته است که این شهرستان را ترک گوید اما با مقاومت وی مواجه شده است. نورعلی تابنده، بزرگ سلسله دراویش نعمت اللهی گنابادی در تهران سکونت داشت، اما بنا بر سنت سالیانه، ماه رمضان را در شهرک بیدخت در نزدیکی گناباد می گذراند.

دی ۱۳۸۵: محمود احمدی نژاد، رئیس جمهور ایران گفت که برای جلوگیری بروز و ظهور افراد، تشکل ها و انجمن های "انحرافی در پوشش مسائل عرفانی و معنوی" تدابیری اتخاذ کرده است. به نوشته روزنامه کیهان، آقای احمدی نژاد شورای فرهنگ عمومی را موظف کرد که به سیاستگذاری و برنامه ریزی برای مقابله با "تشکل های انحرافی" بپردازد و نحوه عملکرد نهادها و سازمانهای ذیربط به این سیاست ها را به صورت سالیانه گزارش کند.

شهریور ۱۳۸۶: دادگاه تجدیدنظر استان قم حکم تبعید متولی حسینیه دراویش نعمت اللهی گنابادی را از شهر قم تأیید، اما وی را از مجازات زندان معاف کرد. شعبه ۱۰۱ دادگاه جزائی قم سال پیش از آن احمد شریعت، متولی حسینیه دراویش نعمت اللهی گنابادی قم را به جرم تصرف عدوانى، معاونت در اخلال در نظم عمومى و سرپیچی از دستور مأموران دولتی به مجازات یک سال زندان، ششصدهزار تومان جزای نقدی و ده سال تبعید از قم محکوم کرده بود. دادگاه تجدیدنظر قم، مجازات زندان آقای شریعت را به دویست هزار تومان جریمه نقدی تبدیل کرد و مابقی جریمه نقدی را که دادگاه قبلی تعیین کرده بود از ششصد هزار تومان به چهارصد و پنجاه هزار تومان و محرومیت او از زندگی در قم را از ۱۰ سال به ۹ سال کاهش داده است.

آبان ۱۳۸۶: حسینیه دراویش گنابادی در شهر بروجرد، در غرب ایران، به دست نیروی انتظامی تخریب شد. خبرگزاری فارس در گزارش خود حمله تعدادی از دراویش گنابادی به مسجد النبی بروجرد و پرتاب سنگ به این مسجد را دلیل شروع درگیری ذکر کرد. طی حمله به حسینیه دراویش گنابادی ده ها نفر زخمی و ۱۸۰ نفر بازداشت شدند. مصطفی پورمحمدی، وزیر کشور وقت ایران گفت که دستگیرشدگان شامل حمله کنندگان و دراویش بودند و به مقامات قضائی معرفی شده اند.

بهمن ۱۳۸۷: حسینیه و کتابخانه دراویش گنابادی در تخت فولاد اصفهان، مورد حمله قرار گرفت و با بولدوزر تخریب شد. تعدادی از دراویش که هنگام حمله در تکیه درویش ناصر علی حضور داشتند بازداشت شدند، ولی پس از تخریب این محل آزاد شدند. وب سایت مجذوبان نور متعلق به دراویش گنادبادی نوشت که ۲۰۰ تن از نیروهای امنیتی، یگان ویژه، اماکن و شهرداری این محل را محاصره کردند و به بهانه تفتیش و بازرسی وارد مقبره شدند و سپس کتابخانه و کلیه وسایل و اقلام موجود در این محل را جمع آوری و کلیه ساختمان های اطراف مقبره (ساختمان قدیمی و محل مجالس) را با بلدوزر تخریب کردند.

بهمن ۱۳۸۸: چهار تن از دراویش گنابادی در ایران به اتهام دفن مردگان در گورستان اختصاصی این دراویش به ۹۱ روز حبس محکوم شدند. اداره بهداشت گناباد که زیارتگاه این دراویش به نام "مزار سلطانی" در بیدخت در این شهرستان قرار دارد، سال پیش از آن دفن اموات را در این مکان ممنوع اعلام کرده بود، اما دراویش گنابادی این مکان را گورستان و زیارتگاه اختصاصی خود می دانند. آرامگاه ۴ تن از قطب های این سلسله در این مکان قرار دارد.

تیر ۱۳۸۹: دراویش سلسله نعمت اللهی گنابادی در نامه ای سرگشاده به آیت الله علی خامنه ای رهبر جمهوری اسلامی ایران از برخوردهایی که با پیروان این سلسله می شود انتقاد کردند و گفتند که اقدامات حکومت علیه دراویش، سازماندهی شده و دارای "فرماندهی واحد" است و عاملان آن، این قدرت را دارند که "بزرگان نظام" را سال ها از این برخوردها بی خبر بگذارند یا اطلاعات نادرست به آنها بدهند.

دی ۱۳۸۹: ماموران امنیتی ایران با هجوم به منزلی در فولادشهر اصفهان مرتضی محجوبی یکی از مشایخ طریقت نعمت اللهی گنابادی و چهار درویش دیگر را دستگیر کردند. گزارش شد که مامورین لباس شخصی و انتظامی هنگام دستگیری از گاز فلفل استفاده کردند و ساکنان خانه ای که دراویش در آن مستقر بودند را مجروح کردند.

آذر ۱۳۹۱: دراویش نعمت اللهی گنابادی در نامه ای سرگشاده به اکبر هاشمی رفسنجانی به فشارهای وزارت اطلاعات بعد از انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۸ اشاره و تظلم خواهی کردند. دراویش گنابادی در این انتخابات از نامزدی مهدی کروبی حمایت کرده بودند. در نامه دراویش آمده بود که به دلیل این حمایت، تحت فشارهای دستگاه های امنیتی قرار گرفته‌اند و شماری از پیروان این طریقت بازداشت شده‌اند. آنها در نامه خود در آستانه انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۲ از آقای هاشمی رفسنجانی پرسیده بودند "وقتی رأی دادن به شخصیتی که از فیلترهای مختلفی چون شورای نگهبان و ارگان‌های دست اندر کار از جمله وزارت اطلاعات عبور کرده است می‌تواند مشکل ساز شود، تکلیف ما چیست"؟

اردیبهشت ۱۳۹۲: ماموران اداره اطلاعات بندرعباس یکی از دراویش گنابادی را در این شهر بازداشت کردند. در پی این بازداشت خانواده این درویش به همراه بیش از ۶٠ نفر از دراویش ساکن بندرعباس در برابر اداره اطلاعات این شهر تجمع کردند.

اسفند ۱۳۹۲: گروهی از دراویش مقابل داستانی تهران دست به تحصن زدند. ماموران امنیتی عده ای از آنها را بازداشت و به زندان اوین منتقل کرده اند. بازداشت دراویش معترض علیرغم وعده مسنولان قضایی صورت گرفته که قول داده بودند به خواسته های آنها بطور عاجل رسیدگی کنند. بیش از ۲ هزار نفر از دراویش در ایران اعلام کرده اند که در حمایت از اعتصاب غذای ۹ درویش زندانی، آنها هم اعتصاب غذا می کنند.

شهریور ۱۳۹۳: هشت درویش گنابادی در زندان اوین و یک درویش در زندان نظام شیراز در اعتراض به "وضعیت نامناسب نگهداری در زندان" و همچنین "فشارهای اعمال شده بر جامعه دراویش" دست به اعتصاب غذا زدند.

فروردین ۱۳۹۴: دادگاه شهر کوار در نزدیکی شیراز حکم تبعید ۴ نفر از دراویش گنابادی را به چهار شهر مختلف شامل بندرعباس، مراغه، سردشت و دزفول صادر کرد. این احکام به دنبال درگیری ۴ سال پیش از آن در شهر کوار صادر شد. سخنگوی دراویش علت آغاز درگیری ها را "حمله" به مغازه های دراویش و "تفتیش" منازل آنان عنوان کرد، اما برخی سایت های خبری محافظه کاران درگیری ها را ناشی از "ضرب و شتم یکی از طلاب این شهر و توهین و فحاشی به لباس روحانیت و دیگر مقدسات اسلامی از سوی دراویش گنابادی" دانستند.

بهمن ۱۳۹۶: در محله پاسداران تهران در نزدیکی خانه نورعلی تابنده، رهبر دراویش گنابادی، درگیری هایی بین نیروهای امنیتی و پیروان او در گرفت. هواداران آقای تابنده گفتند که تجمع آنها برای حفاظت از قطب دراویش گنابادی از هرگونه تعرض احتمالی از سوی ماموران امنیتی و لباس شخصی بوده است. دراویش گفتند که برخی از رفت و آمدها به منزل آقای تابنده در روزهای منتهی به درگیری با محدودیت ماموران امنیتی مواجه بوده است.

اسفند ۱۳۹۶: سخنگوی پلیس ایران گفت که به دنبال درگیری میان پلیس و دراویش در نزدیکی خانه نورعلی تابنده، سیصد نفر بازداشت شدند. شماری از گردانندگان سایت مجذوبان نور وب سایت رسمی دراویش گنابادی هم در میان دستگیر شدگان هستند که همین موضوع باعث اختلال در اطلاع رسانی رسمی از سوی دراویش شده است. پلیس گفته است ۳ مامور انتظامی و دو عضو بسیج بر اثر حمله یک اتوبوس کشته و دست کم ۳۰ مامور هم زخمی شده‌اند. دراویش هم از زحمی شدن تعدادی از همراهان خود خبر دادند.

اسفند ۱۳۹۶: وزیر کشور ایران پس از جلسه هیات دولت گفته "جریان دراویش کشور جریانی عاقلانه، منطقی و معتدل می‌نامیم و به هیچ وجه حوادث خیابان پاسداران را به این جریان منتسب نمی‌کنیم".

اسفند ۱۳۹۶: حسن صادقی‌نسب، امام جمعه گناباد، در خطبه های نماز جمعه این شهر خواستار تغییر عنوان دارویش نعمت‌الهی گنابادی شد و گفت "مؤسس این فرقه از دراویش ملاسلطان است و مردم گناباد مدعی هستند باید نام این فرقه را ملاسلطانی بنامند". آقای صادقی‌نسب گفته بود "محمد حسینی مجری سابق صدا و سیما از دراویش ساکن تهران بود که با فرارش از کشور، دستور آتش‌ زدن مساجد، پایگاه‌ها و حسینیه‌ها را داده است و بعداً مشخص شد این حرکت در راستای خواسته و دستورات رؤسای این فرقه بوده است".