حوثی‌ها کیستند؟ رابطه‌ انصارالله یمن با ایران چیست؟

جنگ و خشونت بر تاریخ معاصر یمن سایه انداخته است؛ کشوری که در چند دهه، از شورش مسلحانه و انقلاب گرفته تا تجزیه به دو کشور و اتحاد دوباره را از سر گذرانده است.

از ماه مارس ۲۰۱۵ (فروردین ۱۳۹۴) که ائتلاف به رهبری عربستان حملات هوایی خود را آغاز کرد، جنبه بین‌المللی تنش و درگیری‌ها در یمن پیچیده‌تر از قبل شد.

پیش از آن اعتراضات و خشونت‌ها دو رئیس جمهور پیاپی، یعنی علی عبدالله صالح و عبدربه منصور هادی را مجبور به کناره‌گیری از قدرت کرده بود.

پنج سال است که صنعا، پایتخت یمن، به همراه عمده مناطق همجوار آن در کنترل حوثی‌ها بوده و عربستان و متحدانش، به همراه نیروهای وفادار به عبدربه منصور هادی، علیه شبه‌نظامیان حوثی و متحدانشان جنگیده‌اند تا دولت مورد حمایت خود را در سراسر یمن مسلط کنند.

حوثی‌ها کیستند؟

ساختار عشیره‌ای و قبیله‌ای در یمن اهمیت زیادی دارد و در تحولات سیاسی آن تاثیرگذار بوده است.

یکی از چند قبیله اصلی یمن قبیله همدان است که از آغاز دوره اسلامی، به خصوص در تحولات مربوط به شیعیان، نقش مهمی داشته است.

حوثی‌ها هم خاندانی از قبلیه همدان یمن بوده‌اند.

حسین بدرالدین حوثی، از این خاندان، روحانی زیدی شیعه و از رهبران اعتراضاتی در صعده، در شمال یمن بود که در سال ۲۰۰۴ (١٣٨٣) به درگیری نظامی میان نیروهای دولت مرکزی یمن با معترضان انجامید.

علی عبدالله صالح، رئیس جمهور وقت، از حسین بدرالدین حوثی برای گفتگو درباره مشکلات مردم صعده دعوت کرد، اما پس از رد این دعوت، نیروهای امنیتی علیه او و هوادارانش وارد عمل شدند و پس از دو ماه او را کشتند.

پس از او پدرش، بدرالدین حوثی، که او هم یک روحانی زیدی بود، به رهبر معنوی جنبش بدل شد.

هرچند همه معترضان از خاندان حوثی نبودند، محوریت این خاندان در رهبری اعتراضات و شورش صعده، باعث شد آنها به این نام شناخته شوند.

عبدالملک حوثی و یحیی حوثی، برادران حسین، از رهبران فعلی انصارالله هستند.

سابقه گروه انصارالله در یمن چیست؟

انصارالله نام رسمی گروهی است که از آن با عنوان "حوثی‌ها" هم نام می‌برند؛ انصارالله در کمتر از دو دهه از یک گروه شورشی محلی، عملا به حاکم اصلی بخش‌هایی از یمن، از جمله پایتخت آن صنعا، تبدیل شده است.

انصارالله یمن از دل گروهی به نام "شباب المومنین" درآمد، که اوایل دهه ١٩٩٠ ( ۱۳۷۰) در استان صعده تاسیس شد.

شباب المومنین (جوانان مومن) به دنبال احیای جایگاه مذهب زیدی در جامعه یمن، و استفاده از قدرت سازماندهی آن در مقابل گروه‌های وهابی سنی فعال در یمن بود.

آنها پس از دوره‌ای انفعال در سال ۲۰۰۴ (١٣٨٣) تجمع‌هایی با شعارهای "مرگ بر آمریکا" ترتیب دادند که واکنش دولت علی عبدالله صالح را برانگیخت.

با تبدیل شدن این اعتراضات به شورش مسلحانه، نیروهای دولتی به تانک و هواپیمای نظامی متوسل شدند و ده‌ها نفر از حوثی‌ها در درگیری‌ با نیروهای دولتی در همان مقطع کشته شدند.

به این ترتیب درگیری نظامی دامنه‌داری میان شبه‌نظامیان حوثی و دولت شکل گرفت که شش سال به درازا کشید تا سرانجام توافق آتش‌بسی بین دو طرف برقرار شد.

اما فقط یک سال پس از آتش‌بس و در سال ٢٠١١ ( ۱۳۸۹) تحولات موسوم به بهار عربی به یمن هم رسید.

پس از حسنی مبارک در مصر و زین العابدین بن علی در تونس، علی عبدالله صالح هم ناچار شد از ریاست جمهوری یمن کنار برود.

حوثی‌ها با شعار خودمختاری محلی، احترام به تنوع جمعیتی یمن و گسترش حقوق دموکراتیک از اعتراضات استقبال کردند. آنها یکی از معدود گروه‌های حامی انقلاب بودند که تجربه مبارزه مسلحانه را هم داشت.

با آشفتگی سیاسی پس از کناره‌گیری علی عبدالله صالح، نقش حوثی‌ها در سیاست یمن پررنگ و پررنگ‌تر شد و آنها با تحرکات سیاسی و نظامی موفق، ضمن تحکیم قدرتشان در پایگاه اصلی خود، استان صعده، و گسترش آن به استان همجوار عمران، به بازیگری در سطح ملی هم تبدیل شدند.

حوثی‌ها یکی از طرف‌های "کنفرانس گفتگوی ملی" در یمن بودند که پشتیبان دولت موقت عبدربه منصور هادی، نظامی سابق و معاون سابق علی عبدالله صالح بود.

اما در خلاء قدرت مرکزی ناشی از ضعف دولت موقت هادی، حوثی‌ها نیروهای خود در صنعا، پایتخت، را تقویت کردند.

حوثی‌ها با مخالفت سرسختانه با رژیم سابق توانستند حمایت برخی از دیگر منتقدان علی عبدالله صالح را جلب کنند.

آنها سرانجام موفق شدند با کنار زدن گروه‌های رقیب و بازوهای شبه‌نظامی آنها، به ویژه ائتلاف اسلامگرای سنی اصلاح، بر صنعا مسلط شوند.

حوثی‌ها با پیش‌نویس قانون اساسی مخالف بودند و با نارضایتی عمومی از تصمیم دولت هادی درباره سوبسیدها، با تحصن نیروهای مسلح کاخ ریاست جمهوری و محل اقامت عبدربه منصور هادی را محاصره کردند و خواهان امتیازهای بیشتر شدند.

وقتی در فوریه ۲۰۱۵ (بهمن ۱۳۹۳) عبدربه منصور هادی، استعفا داد و به ریاض، پایتخت عربستان سعودی گریخت، حوثی‌ها با تشکیل یک "کمیته عالی انقلابی" رسما نهادهای حکومتی را در اختیار گرفتند و با متحدانشان به تصرف عدن، پایگاه قدرت هادی و متحدانش، اقدام کردند.

در کنار تحرکات نظامی، مانورهای سیاسی نیز به تحکیم قدرت حوثی‌ها کمک کرد.

آنها در جریان مبارزه با عبدربه منصور هادی، با علی عبدالله صالح و نیروهای وفادار به او ائتلاف کردند.

البته این ائتلاف سرانجام خوشی برای دشمن دیرینه حوثی‌ها نداشت. علی عبدالله صالح پس از بروز درگیری میان نیروهایش با حوثی‌ها در دسامبر ۲۰۱۷ (آذر ۱۳۹۶) توسط حوثی‌ها کشته شد.

واداشتن عبدربه منصور هادی به استعفا باعث تضعیف حمایت گروه‌های سیاسی دیگر از انصارالله شد.

پس از آن آنها ناچار شدند بیشتر به قوای نظامی خود تکیه کنند و استراتژی سیاسی‌ لازم برای گسترش قدرت در جامعه متکثر یمن را نداشتند.

حوثی‌ها در سال‌های اخیر با ائتلاف به رهبری عربستان، گروه‌های شبه‌نظامی رقیب در یمن، گروه القاعده در یمن و همچنین شاخه گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش) در یمن درگیر بوده‌اند.

آیا یمن میدان جنگ ایران و عربستان است؟

تحولات موسوم به "بهار عربی" زمینه‌ساز تغییر آرایش سیاسی در کشورهای مختلف منطقه شد و هیچ کشوری نبوده که ایران و عربستان در آن بر سر حمایت از یک طرف تنش‌ها توافق داشته باشند.

بسیاری اختلاف و رقابت ایران و عربستان را به عنوان رویارویی یک جبهه شیعه و یک جبهه سنی تصویر می‌کنند.

در یمن، عربستان علیه حوثی‌ها وارد جنگ شده و چند کشور دیگر را نیز در این مسیر با خود همراه کرده است. از سوی دیگر ایران هم حامی حوثی‌ها است، هرچند درباره دامنه و کیفیت این حمایت اختلاف نظر وجود دارد.

عربستان سعودی و یمن همسایه هستند و نقش عربستان در تحولات یمن سابقه‌ای طولانی دارد.

حوثی‌ها از دل مخالفت با گروه‌های وهابی مورد حمایت عربستان در دهه ۹۰ میلادی درآمدند.

عربستان در سال ٢٠٠٩ (١٣٨٨) عملیاتی نظامی علیه آنها انجام داد.

در همان مقطع علی عبدالله صالح حوثی‌ها را عامل ایران معرفی می‌کرد. اما یمن به طور تاریخی در استراتژی دیپلماتیک ایران اولویت بالایی نداشت و تنها در سال‌های اخیر به یکی از مسایل سیاست خارجی آن تبدیل شده است.

شعارهای حوثی‌ها شباهت زیادی با شعارهای سیاسی حکومت ایران دارد.

بسیاری از کارشناسان می‌گویند با وجود حمایت عربستان سعودی و ایران از گروه‌های رقیب در یمن، نمی‌توان درگیری‌های یمن را به یک "جنگ نیابتی" میان ایران و عربستان تقلیل داد.

تاریخ معاصر یمن صحنه کشمکش‌های داخلی و خارجی پیاپی بوده است. خود یمنی‌ها آن قدر اختلاف، درگیری خشونت‌بار و جنگ با هم داشته‌اند که برای راه افتادن جنگ نیازی به مداخله رقیبان خارجی نباشد.

هرچند رقابت ایران و عربستان برای گسترش نفوذشان در منطقه در آتش جنگ یمن دمیده، این جنگ در زمینه نارضایی‌ها و اختلافات گسترده و پرسابقه داخلی شکل گرفته است.

رابطه انصارالله با ایران چیست؟

انقلاب ایران برای روحانیون زیدی یمن الهام‌بخش بود.

حسین بدرالدین حوثی، اولین رهبر حوثی‌ها در دهه ۶۰ خورشیدی به قم سفر کرده بود. رهبران "شباب المومنین"، گروهی که انصارالله از دل آن متولد شد هم با روحانیون شیعه ایرانی روابط نزدیکی داشتند.

اما این نزدیکی فکری مدت‌ها به حمایت عملی چندانی منجر نشد.

پس از آغاز درگیری نظامی میان حوثی‌ها و دولت یمن، علی عبدالله صالح حوثی‌ها را عامل ایران معرفی می‌کرد. اما مدارک افشاشده توسط ویکی‌لیکس نشان می‌دهد که برآوردهای اطلاعاتی آمریکا در آن مقطع ( ۲۰۰۴ به بعد) شواهد تسلیح حوثی‌ها توسط ایران را ناکافی می‌دانست.

با قدرت گرفتن حوثی‌ها در یمن اوضاع عوض شد.

کمی بعد از کنترل صنعا، هیاتی از مقام‌های حوثی به ایران سفر کردند و اعلام شد که پرواز مستقیمی بین تهران و صنعا برقرار می‌شود.

گزارش‌های مختلفی هم از حرکت "مشکوک" کشتی‌ها بین بنادر ایران و بنادر تحت کنترل حوثی‌ها در یمن منتشر شد.

گذشته از اتهام‌های مخالفان حوثی‌ها، گزارش‌های کارشناسان سازمان ملل هم نشان می‌دهد که پشتیبانی ایران از حوثی‌ها از حمایت لفظی و رسانه‌ای فراتر رفته است.

کارشناسان سازمان ملل گفته‌اند ایران با ارسال سلاح و پول و همچنین آموزش نظامی به حوثی‌ها کمک کرده است.

حوثی‌ها چندین بار حملاتی موشکی علیه اهدافی در عربستان سعودی انجام داده‌اند.

مقام‌های آمریکایی در دسامبر ۲۰۱۷ (آذر ۱۳۹۶) با نمایش لاشه یک موشک، که گفته شد از یمن به عربستان شلیک شده بود، آن را سند "غیرقابل انکار" حمایت تسلیحاتی ایران از حوثی‌ها خواندند.

روی یکی از قطعات آنچه آمریکایی‌ها به عنوان لاشه موشک نمایش دادند، نشانی شبیه آرم صنایع شهید باقری ایران نقش بسته بود.

اما ایران مستندات آمریکا را "ساختگی و جعلی" خواند.

استفاده حوثی‌ها از پهپاد برای حملات نظامی نیز مورد دیگری است که حمایت ادعایی ایران را مطرح کرده است.

برخی از کارشناسان می‌گویند حمایت‌های ایران از حوثی‌ها محدود است و آنها کاملا وابسته به ایران نیستند.

بی‌ثباتی بالا و تاریخی در یمن و اهمیت استراتژیک آن برای همسایه بزرگتر، عربستان، باعث می‌شود که ایران در حساب باز کردن روی حوثی‌ها محدودیت داشته باشد.

برخلاف دولت بشار اسد و یا گروه‌هایی چون حزب‌الله لبنان، حماس و جهاد اسلامی در فلسطین، یا شبه‌نظامیان شیعه در عراق، که آشکارا خود را متحد استراتژیک ایران می‌دانند، حوثی‌ها چنین تاکیدی نداشتند و حتی در آغاز قدرت‌گیری خود در مواردی سعی کردند درباره ایران سکوت کنند یا بگویند که با آن فاصله دارند.

آیا حوثی‌ها یک گروه شیعی هستند؟

انصارالله یمن حول حسین بدرالدین حوثی، روحانی شیعه زیدی شکل گرفت. اعتراضات اولیه آن از نماز جمعه آغاز شد و با آموزه‌های مذهبی جذب نیرو کرد.

مخالفت با گروه‌های وهابی سنی هم یکی از مسایل اولیه این گروه بود.

اما نه همه آنها که زیر چتر حوثی‌ها جمع شده‌اند شیعه زیدی هستند و نه همه شیعیان زیدی یمن با حوثی‌ها موافقند.

برخی روحانیون سنی از حوثی‌ها حمایت کرده‌اند، از جمله سعد بن عقیل، مفتی شافعی در شهر تعز.

علی عبدالله صالح، رئیس جمهور سابق که حوثی‌ها بر دولتش شورش کردند و سرانجام هم او را کشتند، خودش زیدی بود.

موفقیت انصارالله بدون همراهی شعارهای آزدیخواهانه و دموکراتیک علیه حکومت استبدادی و بدون ائتلاف‌های سیاسی، و تنها با اتکا به آموزه‌های مذهبی ممکن نبود.

پیگیری منافع محلی زیدی‌های شمال یمن هم نقش مهمی در تقویت پایگاه اجتماعی حوثی‌ها داشته است.

رهبران حوثی نفوذ و جایگاه مذهبی رهبرانی چون آیت‌الله خمینی را نداشته‌اند.

برخلاف شیعیان اثنی عشری در ایران، لبنان و عراق که پیوندهای تاریخی و ساختاری با یکدیگر داشته‌اند، حوثی‌ها و اساسا شیعیان زیدی یمن پیوند چندانی با آنها نداشتند. اصولا مذهب زیدی نزدیکترین شاخه شیعه به باورهای سنی است.

آنچه همسویی حوثی‌ها با ایران را تغذیه می‌کند مواجهه با قدرت آمریکا و عربستان و متحدانشان در منطقه است، در مورد حوثی‌های یمن شیعه بودن هم چاشنی ماجرا است.

همچنان که حکومت ایران از اسلامگرایان سنی حماس گرفته تا دولت سکولار و بعثی بشار اسد، متحدانش را لزوما با تعصب مذهبی انتخاب نمی‌کند.

مذهب زیدی چیست؟

مذهب شیعه، که با باور به جانشینی علی ابن ابی‌‌طالب پس از مرگ پیامبر اسلام از مذهب سنی متمایز می‌شود، سه فرقه اصلی دارد: جعفری، اسماعیلی و زیدی.

زیدی‌ها به "عصمت" امامانشان اعتقاد ندارند و به سه خلیفه اول مسلمانان احترام می‌گذارند.

آنها از نظر فقهی و فکری هم به بعضی جریان‌های سنی (حنفی و معتزله) نزدیکی‌هایی دارند و به عنوان نمونه پنج بار در روز نماز می‌خوانند.

زیدیه را نزدیکترین فرقه شیعه به مذهب سنی می‌دانند. تفاوت آنها با شیعیان دوازده امامی تا جایی است که گاهی در ایران از "انحراف زیدیه" یاد می‌شود.

پیدایش زیدیه به شورش زید، پسر علی بن حسین (زین العابدین) بر خلیفه وقت برمی‌گردد.

او برای زیدی‌ها امام پنجم است، اما اسماعیلی‌ها و جعفری‌ها محمدباقر را امام پنجم خود می‌دانند.

یحیی، پسر زید، معروف به امامزاده یحیی در گنبد کاووس دفن شده است.

زیدی‌ها از سومین قرن پس از اسلام در طبرستان (گیلان و مازندران کنونی) قدرت گرفتند.

در دوران معاصر زیدی‌ها عموما ساکن شمال یمن و جنوب عربستان هستند.

زیدی‌ها در یمن تاریخی طولانی دارند و امامان زیدی از قرن سوم پس از اسلام بر مناطقی از یمن فرمانروایی می‌کردند.

قدرت آنها در مقاطعی تحت الشعاع دیگر سلسله‌های اسلامی و بعدتر قدرت‌های استعماری قرار گرفت.

سرانجام در سال ۱۹۶۲ میلادی بود که با تشکیل جمهوری عربی یمن، امامان زیدی قدرتشان را از دست دادند.