سقوط بشار اسد چه پیامدهایی برای ایران، روسیه و اسرائیل خواهد داشت؟
منبع تصویر، Reuters
سوریه در قلب خاورمیانه قرار دارد و سقوط رژیم اسد موازنه قدرت در منطقه و جهان را دگرگون خواهد کرد. کشورهایی چون روسیه، ترکیه، ایران، عربستان و ایالات متحده همگی در طول ۱۴ سال جنگ در سوریه دخالت داشتند. نیروهایی از لبنان نیز در این جنگ حضور داشتند. حال باید دید این تحول چه پیامدهایی برای این کشورها خواهد داشت.
روسیه
روسیه از متحدان اصلی بشار اسد بود. رسانه‌های دولتی روسیه گفتند اسد و خانواده‌اش در مسکو هستند و «به دلایل بشردوستانه» به آنها پناهندگی اعطا شده است. دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، گفته است که ولادیمیر پوتین شخصاً این تصمیم را اتخاذ کرده است.
روسیه اعلام کرده که پایگاه‌های نظامی‌اش در سوریه در وضعیت «آماده‌باش کامل» قرار دارند. اما، منبعی ناشناس در کرملین به رسانه‌های روسی گفته است که شورشیان امنیت این پایگاه‌ها را تضمین کرده‌اند.
روسیه در سال ۲۰۱۵ به طور مستقیم وارد جنگ سوریه شد و اولین حملات هوایی خود را علیه مناطق تحت کنترل مخالفان انجام داد. مداخله روسیه یکی از عوامل اصلی بود که باعث شد اسد بتواند بین سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ کنترل بخش اعظم کشور را از دست شورشیان خارج کند.
مسکو اکنون خواهان برگزاری نشست اضطراری شورای امنیت سازمان ملل متحد شده تا درباره تحولات آتی گفتگو شود.
استیو روزنبرگ، سردبیر بخش روسیه بی‌بی‌سی، می‌گوید: «دغدغه اصلی روسیه سرنوشت دو پایگاه نظامی‌اش در سوریه است - پایگاه هوایی حمیمیم و تأسیسات دریایی در طرطوس، که هر دو در ساحل قرار دارند. این دو پایگاه در سال‌های اخیر به روسیه امکان حضور در شرق مدیترانه را داده‌اند.»
«مسکو ۹ سال از بشار اسد حمایت کرد و برای تقویت و حفظ قدرت او کمک نظامی ارسال کرد، اما اکنون که اسد سقوط کرده، روسیه در تلاش است تا با رهبری جدید سوریه وارد گفتگو شود.»
«روسیه اکنون تأکید دارد که همواره خواستار راه حل سیاسی برای این بحران بوده است.»
«نکته جالب توجه این است که تا همین اواخر، رسانه‌های روسی از عبارت 'تروریست‌ها' برای اشاره به آنچه که اکنون 'مخالفان مسلح در سوریه' می‌نامند، استفاده می‌کردند. اما اکنون این واژه از گزارش‌ها حذف شده و به جای آن از عباراتی مانند 'مخالفان مسلح' یا 'مخالفان' استفاده می‌شود.»
ایران
منبع تصویر، EPA
ایران که از حامیان رژیم اسد بود، اعلام کرده است که انتظار دارد روابط «دوستانه» با سوریه ادامه پیدا کند.
ایران حمایت نظامی قابل توجهی از نیروهای اسد به عمل آورد و یکی از گروه‌های شبه‌نظامی اصلی که در اوج جنگ سوریه با مخالفان مسلح می‌جنگیدند را آموزش می‌داد.
با این حال، هوگو باچگا، خبرنگار خاورمیانه بی‌بی‌سی، می‌گوید: «ایران شاهد ضربه قابل توجهی به نفوذ خود است.»
«سوریه تحت حکومت اسد، حلقه ارتباطی بین ایران و حزب‌الله، گروه شبه‌نظامی و جنبش سیاسی مورد حمایت ایران در لبنان بود. سوریه نقشی کلیدی در انتقال سلاح و مهمات به این گروه داشت.»
«حزب‌الله نیز پس از جنگ با اسرائیل به شدت تضعیف شده است. در خشونت‌بارترین مرحله جنگ داخلی سوریه، ایران مشاورانی را به این کشور اعزام کرد و حزب‌الله نیز نیروهای خود را برای کمک به اسد در سرکوب مخالفان به سوریه فرستاد.»
«ایران شاهد حملات هوایی علیه حوثی‌ها در یمن نیز بوده است. تمام این گروه‌ها، به همراه شبه‌نظامیان در عراق و حماس در غزه، محور مقاومت مورد نظر تهران را تشکیل می‌دهند که اکنون به شدت آسیب دیده است.»
«این وضعیت جدید در اسرائیل، که ایران را تهدیدی علیه موجودیت خود می‌داند، مورد استقبال قرار خواهد گرفت.»
ایالات متحده و غرب
فرانک گاردنر، خبرنگار امور امنیتی بی‌بی‌سی، می‌گوید: «زمانی که اسد - یک چشم‌پزشک جوان تحصیل‌کرده در بریتانیا - در سال ۲۰۰۰ ریاست‌جمهوری سوریه را به ارث برد، امیدهای زیادی در غرب به او وجود داشت.»
«مردم می‌گفتند او پس از سه دهه حکومت سرکوبگر و استبدادی پدرش، حافظ اسد، که بیشتر به خاطر صدور دستور قتل‌عام بیش از ۱۰ هزار نفر در حما در سال ۱۹۸۲ شناخته می‌شود، نفس تازه‌ای به سوریه خواهد بخشید.»
«همانند دیگر حاکمان جوان عرب که در همان سال به قدرت رسیدند - مانند ملک عبدالله دوم در اردن و ملک محمد ششم در مراکش - گفته می‌شد که بشار اسد نیز یک نوگرا است که مشتاق است سوریه را وارد عصر دیجیتال کند.»
«سرخوردگی غرب از اسد از سال ۲۰۰۱ آغاز شد. در آن زمان بشار اسد از همراهی با تونی بلر، نخست‌وزیر وقت بریتانیا، در محکوم کردن تمام گروه‌های تروریستی خودداری کرد.»
«بشار اسد در اشاره به گروه‌های مسلح فلسطینی که در سوریه پناه گرفته بودند، گفت: 'شما آنها را تروریست می‌نامید، ما آنها را مبارزان آزادی می‌خوانیم'.»
«اسد به سرعت نشان داد که اصلاح‌طلب نیست. هنگامی که مردم سوریه خواستار تغییر شدند، او با گلوله، بمب‌های بشکه‌ای، گاز سارین و شکنجه گسترده به مطالبات آنها پاسخ داد.»
جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده، گفته است که سوریه با یک «فرصت تاریخی» روبرو است. اما، آمریکا نگران احتمال ایجاد خلأ قدرت در این کشور نیز هست.
ایالات متحده از آغاز جنگ سوریه از برخی گروه‌های شورشی حمایت کرده است. اما در حال حاضر، آمریکا عمدتاً از نیروهای دموکراتیک سوریه به رهبری کردها که کنترل شمال شرق سوریه را در دست دارند، پشتیبانی می‌کند.
دنیل شاپیرو، یکی از مقامات ارشد پنتاگون، اعلام کرد که نیروهای آمریکایی در شرق سوریه باقی خواهند ماند تا با گروه موسوم به «دولت اسلامی» مبارزه کنند. به گفته او، این گروه ممکن است از «شرایط آشفته و متغیر» کنونی برای گسترش فعالیت‌های خود استفاده کند.
ترکیه
منبع تصویر، Reuters
هوگو باچگا، خبرنگار خاورمیانه بی‌بی‌سی، می‌گوید: «بسیاری بر این باورند که این حمله بدون چراغ سبز ترکیه امکان‌پذیر نبوده است.»
«رئیس‌جمهور اردوغان مدت‌ها بود که به اسد فشار می‌آورد تا برای یافتن راه حل دیپلماتیک و فراهم کردن زمینه بازگشت پناهندگان سوری وارد مذاکره شود. حداقل ۳ میلیون پناهنده سوری در ترکیه حضور دارند و این موضوع در ترکیه به یک مسئله حساس داخلی تبدیل شده است. اما اسد از پذیرش این درخواست سر باز زده بود.»
«ترکیه که از برخی گروه‌های شورشی در سوریه حمایت می‌کند، هرگونه پشتیبانی از هیئت تحریر شام، گروه اسلامگرایی که رهبری این قیام را بر عهده داشت، را تکذیب کرده است.»
اما ترکیه از برخی نهادهای حاکم بر مناطق تحت کنترل شورشیان در شمال سوریه حمایت کرده است. این کشور اکنون اعلام کرده که در روزهای آینده تلاش‌های خود را برای کمک به تأمین آینده‌ای صلح‌آمیز و باثبات برای سوریه «به شدت افزایش» خواهد داد.
هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه، اعلام کرده که این تلاش‌ها شامل یافتن راهی برای بازگرداندن سوری‌هایی است که در طول جنگ داخلی از کشورشان گریخته‌اند.
لبنان
کارین توربی، خبرنگار بی‌بی‌سی عربی، می‌گوید حمایت از دولت اسد یکی از موضوعات اصلی اختلاف‌برانگیز میان گروه‌های سیاسی مختلف در لبنان بوده است.
بسیاری بر این باورند که سوریه مدت زمان طولانی لبنان را تحت اشغال خود داشت، تا اینکه نیروهای اسد در سال ۲۰۰۵ از این کشور خارج شدند. از این رو، برخی از گروه‌های سیاسی مخالف دولت سوریه، سقوط اسد را رویدادی مثبت تلقی می‌کنند.
اما گروه‌های سیاسی حامی اسد در لبنان، این تحول را نگران‌کننده می‌دانند.
مهم‌تر از همه، سقوط دولت بشار اسد به عنوان یکی از آخرین ضربه‌ها به حزب‌الله تلقی می‌شود. توربی می‌افزاید: «سوریه که ستون فقرات و مسیر اصلی تأمین منابع و تجهیزات حزب‌الله بود، حالا از دست رفته است.»
«این نه تنها در حال حاضر، بلکه برای آینده و امکان بازسازی حزب‌الله نیز ضربه‌ای دیگر محسوب می‌شود.»
اما یکی از اعضای بلوک سیاسی حزب‌الله در پارلمان لبنان گفته است که این تحولات بر «جنبش مقاومت» علیه اسرائیل تأثیری نخواهد گذاشت.
حسن فضل‌الله می‌گوید: «هر آنچه در سوریه در حال وقوع است - هرچند خطرناک باشد - نمی‌تواند ما را تضعیف کند.»
همچنین نگرانی‌هایی درباره ورود موج جدیدی از پناهندگان سوری به لبنان وجود دارد. این پناهندگان عمدتاً از گروه‌های شیعه سوریه هستند و بسیاری از آنها وارد لبنان شده‌اند.
کارین توربی می‌گوید: ««این خود نشان می‌دهد که اوضاع کاملاً دگرگون شده است. ما می‌دانیم که زمانی که سوریه تحت حکومت اسد بود، شیعیان از لبنان به سوریه می‌رفتند.»
«افرادی که وارد لبنان می‌شوند به بی‌بی‌سی می‌گویند که هنوز با هیچ‌گونه پیامدی از سوی گروه‌هایی که کنترل سوریه را به دست گرفته‌اند مواجه نشده‌اند. اما آنها به دلیل ترس از اینکه ممکن است اقداماتی فردی برای انتقام‌جویی علیه آنها صورت گیرد، کشور را ترک کرده‌اند.»
اسرائیل
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، پس از سقوط رژیم اسد به ارتش دستور داد تا «کنترل» منطقه حائل میان بلندی‌های جولان تحت اشغال اسرائیل و سوریه را در دست بگیرد.
او اعلام کرد که توافق عدم درگیری با سوریه، که منطقه‌ای غیرنظامی را در سال ۱۹۷۴ ایجاد کرده بود، «فروپاشیده» است.
اسرائیل در مراحل پایانی جنگ شش روزه ۱۹۶۷، جولان را تصرف کرد و در سال ۱۹۸۱ به طور یکجانبه آن را ضمیمه خاک خود کرد. این اقدام از سوی جامعه بین‌المللی به رسمیت شناخته نشد، هرچند آمریکا در سال ۲۰۱۹ به صورت یکجانبه آن را به رسمیت شناخت.
گیدعون سعر، وزیر امور خارجه اسرائیل، تصرف نظامی منطقه حائل را «اقدامی محدود و موقتی» برای تأمین امنیت اسرائیل توصیف کرد.
یولاند نل، خبرنگار خاورمیانه بی‌بی‌سی در بیت‌المقدس، می‌گوید: «سعر همچنین تأیید کرد که اسرائیل به انبارهای مشکوک به نگهداری سلاح‌های شیمیایی و موشکی در سوریه حمله کرده است. او گفت که این اقدام برای جلوگیری از افتادن این سلاح‌ها به دست گروه‌های افراطی صورت گرفته است.»
«گزارش‌های رسانه‌ای حاکی از آن است که در یک یا دو روز گذشته ده‌ها حمله هوایی از سوی اسرائیل صورت گرفته است. از جمله این حملات، حمله به مکانی در دمشق بوده که گفته می‌شود دانشمندان ایرانی از آن‌جا برای تولید موشک استفاده می‌کردند.»
سایر کشورهای خاورمیانه
سباستین آشر، سردبیر منطقه‌ای خاورمیانه بی‌بی‌سی، گزارش می‌دهد: «یک مقام عربستان سعودی اعلام کرده که این کشور در حال ارتباط با تمام بازیگران منطقه‌ای است تا از بروز هرج و مرج در سوریه جلوگیری کند.»
«ملک عبدالله، پادشاه اردن - کشور همسایه سوریه - نیز پیام مشابهی صادر کرده و خواستار جلوگیری از درگیری‌های بیشتر شده است. اردن به عنوان یک اقدام احتیاطی، مرز خود را با سوریه بسته است.»
«انور قرقاش، یک مقام ارشد دیپلماتیک امارات متحده عربی، اعلام کرده که نگرانی اصلی کشورش افراط‌گرایی و تروریسم است. او از اسد به دلیل استفاده نکردن از فرصت‌هایی که کشورهای مختلف عربی در اختیارش قرار دادند، انتقاد کرده است.»
