ارتش آزادی‌بخش بلوچ؛ دردسری که پاکستان از چشم همسایه‌ها می‌بیند

حدود یک و نیم ماه پیش (۱۴ بهمن/دلو) عکس فردی که چاقویی در وسط سینه‌اش فرو شده بود، در فضای مجازی با این توضیح دست به دست شد: «مشتاق کوهی کشته شد.»

محل قتل منطقه خوشحال‌خان در کابل بود و مقتول هم یکی از فرمانده‌هان مطرح «ارتش آزادی‌بخش بلوچ»، گروه جدایی‌طلب وابسته به بلوچ‌های پاکستان، بود.

مشتاق کوهی حدود هزار کیلومتر دورتر از خانه‌اش، در کابل چه می‌کرد و قاتل و یا قاتلین او که بودند؟

قبل از پاسخ به این دو سئوال باید گفت که با قدرت‌گیری دوباره شبه‌نظامیان طالبان در افغانستان و سقوط نظام قبلی، مشتاق کوهی دومین چهره مطرح بلوچ‌های مخالف حکومت پاکستان بود که در کابل جان خود را از دست می‌داد؛ شهری که فکر می‌کرد برای او و امثالش نسبت به پاکستان امن است. قبل از او، رازق مَندی مشهور به «انجنیر» در کابل کشته شده بود. او هم یکی از فعالین بلوچ بود که چند سال در افغانستان حضور داشت.

آمارهای «انستیتیو مطالعات صلح پاکستان» نشان می‌دهد که با افزایش ۸۴ درصدی، حملات ارتش آزادیبخش بلوچستان به حدود ۲۰۰ حمله در سال ۲۰۲۴ رسید. این گروه شبه‌نظامی مدعی است امتیاز استفاده از منابع طبیعی متعدد بلوچستان آنطور که باید به خود بلوچ‌ها نمی‌رسد. تلاش برای جدایی‌طلبی هم مسئله‌‌ای است که از بدو تولد پاکستان در سال ۱۹۴۷ ورد زبان برخی از بلوچ‌ها بوده است.

برخورد نظامی حکومت پاکستان با شبه‌نظامیان بلوچ سبب شده است که شماری از رهبران و فرمانده‌هان آنها راهی افغانستان شوند تا از حملات نیروهای امنیتی پاکستان در امان بمانند.

به گفته یک مقام بلندپایه ریاست امنیت ملی نظام قبلی افغانستان، «در دوران حکومت‌های حزب دموکراتیک خلق، بیشترین حمایت از شبه‌نظامیان بلوچ صورت گرفت. مشخصا در زمان دکتر نجیب حتی حمایت علنی بود و امکانات تسلیحاتی فوق‌العاده‌ای در اختیارشان گذاشته شد. در دیگر حکومت‌ها اما بیشتر حمایت از این شبه‌نظامیان در بخش اجازه اقامت در افغانستان و رفت‌وآمد بود.»

«بازگشت رهبران بلوچ به میدان جنگ»

یک منبع نزدیک به ارتش آزادیبخش بلوچستان به بی‌بی‌سی گفت که پس از سقوط نظام قبلی افغانستان «رهبران بلوچ به بلوچستان بازگشتند». او مدعی است که افزایش حملات شبه‌نظامیان بلوچ یکی از پیامدهای بازگشت رهبران و فرمانده‌هان بلوچ است. به گفته او، این اقدام الهام‌گرفته از برنامه‌ای است که طالبان افغان در سال ۲۰۱۴ در پاکستان انجام دادند. آنها در نشست بزرگی تصمیم گرفتند تا زمانی‌ که رهبران بلندپایه این گروه در میدان جنگ حضور نداشته باشند، پیروز نخواهند شد. آمار حملات در افغانستان نشان می‌دهد که طالبان در سال ۲۰۱۳ در حدود ۱۱۵۰ حمله انجام دادند اما در سال ۲۰۱۴ این رقم به ۱۶۰۰ حمله رسید و سال بعد هم افزایش داشت. این منبع که خواست نامش در گزارش به دلایل امنیتی ذکر نشود مدعی شد که رهبران بلوچ هم روش مشابهی را در پیش گرفتند و برای تقویت روحیه جنگجویان خود به بلوچستان بازگشتند.

اما کشته‌شدن مشتاق کوهی، که جزو شورای فرماندهی ارتش آزادیبخش بلوچستان بود، به این معنی است که احتمالا شماری از آنها همچنان در رفت‌وآمد بوده‌اند.

در زمان نظام قبلی دست‌کم ۱۵ فرمانده و رهبر بلوچ‌ها در افغانستان کشته شدند؛ افرادی مثل اسلم بلوچ، فرمانده ارتش آزادیبخش بلوچستان و همچنین بالاچ مری.

«پای هند در میان است»

پس از جدایی پاکستان از هند، دهه‌هاست که رابطه دو کشور خصمانه است. دشمنی دو کشور فراتر از مرزهای مشترک‌شان به دیگر کشورها از جمله افغانستان هم رفته است.

هند متهم است که مهم‌ترین حامی خارجی ارتش آزادیبخش بلوچستان است. اتهامی که هر دو رد کرده‌اند. اما یک مقام بلندپایه ریاست امنیت ملی سابق افغانستان به بی‌بی‌سی گفت: «واضح است که هند از آنها حمایت می‌کند.»

یک مقام بلندپایه دیگر ریاست امنیت ملی سابق هم نظر مشابهی دارد. به گفته او، «هند هیچگاه موضوع ارتش آزادیبخش بلوچستان را با حکومت افغانستان مطرح نکرد. هندی‌ها می‌دانستند که آمریکا و دیگر کشورهای غربی در حکومت افغانستان نفوذ دارند و بسیار ترس داشتند که چنین مسائلی را مطرح کنند. برای‌شان مشخص بود که رابطه برخی از این کشورها با پاکستان در چه سطحی است. به همین دلیل پروژه‌ها را به شکل انفرادی پیش می‌بردند. مثلا از طریق جنرال رازق (فرمانده پلیس قندهار که کشته شد) یا هر کس دیگری که می‌توانست آنها را کمک کند. جنرال رازق بدون مشورت حکومت مرکزی از بلوچ‌ها حمایت می‌کرد.»

«دست پاکستان دخیل است»

زمانی که در تاریخ شش دی/جدی ۱۳۹۷ یک حمله‌کننده انتحاری اسلم بلوچ مشهور به آچو، فرمانده ارتش آزادیبخش بلوچستان، را همراه پنج عضو کلیدی این گروه در عینو مینه منطقه اعیان‌نشین قندهار کشت، هیچ گروهی مسئولیت حمله را برعهده نگرفت. گفته شده است که اسلم بلوچ طراح حمله به کنسولگری چین در شهر کراچی پاکستان بود. پس از آن و تقریبا در همه مواردی که فعالین بلوچ در افغانستان کشته شدند، هیچ گروهی مسئولیت را برعهده نگرفت. مقام‌های حکومت سابق افغانستان استخبارات ارتش پاکستان (ISI) را از جمله مسئول کشته‌شدن اسلم بلوچ عنوان کردند.

یک مقام ارشد ریاست امنیت ملی سابق افغانستان به بی‌بی‌سی گفت که سرویس استخبارات ارتش پاکستان برادر یکی از مقام‌های سابق افغانستان را از بین برد. باور آنها این بود که این فرد پول تآمین‌شده از سوی هند را در بین فرماندهان بلوچ در افغانستان توزیع می‌کند.

از دید این مقام استخباراتی، پاکستان در کشتن مشتاق کوهی هم دخیل است.

پاکستان تاکنون درباره این اتهامات از جمله کشتن شبه‌نظامیان بلوچ در داخل افغانستان ابراز نظری نکرده است. اما در این اواخر و در مورد شبه‌نظامیان تحریک طالبان پاکستانی به حکومت طالبان هشدار داد که در صورت عدم ممانعت از فعالیت این جنگجویان، اقداماتی را انجام خواهند داد. سال گذشته هم خواجه آصف، وزیر دفاع پاکستان، به بی‌بی‌سی گفته بود که «پاکستان در داخل افغانستان عملیات انجام داده است و انجام خواهد داد.»

«انگشت اتهام به سمت حکومت طالبان»

پس از رویداد سه روز پیش گروگان‌گیری حدود ۴۰۰ نفر در قطار «جعفر اکسپرس» از سوی شبه‌نظامیان ارتش آزادیبخش بلوچستان و کشته شدن شماری از نیروهای امنیتی پاکستان، سخنگوی ارتش این کشور مدعی شد: «حامی اصلی این عملیات و عملیات قبلی کشور همسایه، افغانستان، است... و در افغانستان به تروریست‌ها پناهگاه‌های متفاوتی داده می‌شود.»

وزارت خارجه حکومت طالبان اما این اتهام را رد کرد و گفت: « ما به طور قاطعانه اتهامات بی‌اساس سخنگوی ارتش پاکستان که حمله به قطار مسافری در ایالت بلوچستان را به افغانستان نسبت داده است، رد می‌کنیم. هیچ یک از اعضای مخالفان بلوچ در افغانستان حضور ندارند و هیچگاه هیچ ارتباطی با امارت اسلامی نداشته و ندارند.»

اسلام‌آباد اما بعید است این جملات را باور کند.

یکی از مقام‌های ریاست امنیت ملی که خواست نامش در گزارش ذکر نشود، به این باور است که در گذشته «بین طالبان و شبه‌نظامیان بلوچ یک تفاهمنامه نانوشته‌ای وجود داشت. با این توضیح که طالبان افغان در پاکستان در مناطق بلوچ‌نشین حضور داشتند و بلوچ‌های پاکستان هم در افغانستان در مناطقی به سر می‌بردند که شبه‌نظامیان طالبان فعال بودند. بر اساس این تفاهمنامه نه بلوچ‌ها برای طالبان مزاحمتی ایجاد می‌کردند و نه طالبان برای بلوچ‌ها.»

سطح رابطه حکومت طالبان با بلوچ‌ها (بویژه در حالتی که با پاکستان در جنجال هستند) مشخص نیست. اما یک نگاه کلی به تاریخ معاصر افغانستان حاکی از آن است که حکومت‌ها در افغانستان اگر شبه‌نظامیان بلوچ ضد پاکستان را به‌عنوان دوست ندیده‌اند، به صورت دشمن هم به آنها نگاه نکرده‌اند.