«دنبال من نگردید»؛ زنان چچنی که با کمک شبکه‌های اجتماعی فرار می‌کنند
- نویسنده, زلاتا اونوفریوا و چائول قصاب‌اوغلو
- شغل, بی‌بی‌سی روسی و بی‌بی‌سی ۱۰۰ زن
لیا زائوربکوا، دختر ۱۹ ساله، در یک پاسگاه پلیس در مسکو گرفتار شده بود.
پدر و دیگر بستگان مردش بیرون منتظر بودند تا او را برخلاف میلش به خانه‌شان در چچن بازگردانند.
او می‌ترسید که پلیس او را تحویل خانواده‌اش بدهد، و به همین دلیل برای سوتلانا آنوخینا، فعال حقوق زنان، پیام فرستاد و درخواست کمک کرد.
سوتلانا می‌گوید: «به او گفتم سریع ویدیویی ضبط کند و از داخل پاسگاه پلیس توضیح دهد که چه اتفاقی دارد می‌افتد.»
لیا در حالی که از خود فیلم می‌گرفت، گفت که خانه را ترک کرده چون تحت فشارهای جسمی و روانی بوده است.
به‌محض انتشار پیام از سوی سوتلانا در فضای آنلاین، واکنش‌ها آغاز شد. خبرنگاران و فعالان فورا به محل رفتند و از پلیس خواستند که از او محافظت کند.
در این میان، لیا از یک خروجی پشتی همراه با وکیلی که سوتلانا فرستاده بود، خارج شد و به فرودگاه مسکو رفت. او سوار یک هواپیما شد و به مکانی امن گریخت.
یک هفته بعد، لیا ویدیوی دیگری در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرد: «من حالا در امان هستم. لطفاً دنبال من نگردید.»
او از مکان مخفی خود پیامی صوتی برای بی‌بی‌سی ۱۰۰ زن فرستاد و توضیح داد چرا تا این حد به دنبال فرار بوده است.
منبع تصویر، Liya Zaurbekova’s livestream
او گفت: «تصمیم من برای ترک خانه ناشی از آرزوی آزادی و تحقق بخشیدن به خواسته‌هایم بود. من رویای تحصیل، کار و زندگی مستقل را داشتم. اگر در چچن می‌ماندم، نمی‌توانستم رویاهایم را دنبال کنم.»
او ادامه داد: «مردان در چچن با این باور بزرگ می‌شوند که زنان باید مطیع آنها باشند. پدرم همیشه به مادرم دستور می‌داد که چه کاری بکند و او هم بدون چون‌وچرا اطاعت می‌کرد. من نمی‌خواستم چنین سرنوشتی داشته باشم.»
منبع تصویر، Derrick Evans / BBC
زیر سایه متحد کلیدی پوتین
فرار لیا در ماه مه امسال توجه‌ها را به فعالیت‌های سوتلانا آنوخینا جلب کرد و گروه او، «مارِم»، در ظرف ۱۵ روز ۳۵ درخواست کمک دریافت کرد.
مارم برای ارائه حمایت حقوقی و روانی به جوانانی تأسیس شد که به دلیل خشونت خانگی که گفته می‌شود از سوی خانواده‌هایشان در قفقاز شمالی متحمل می‌شوند، فرار می‌کنند. قفقاز شمالی منطقه‌ای کوهستانی میان دریای خزر و دریای سیاه است.
سوتلانا اهل داغستان است، اما در سال ۲۰۲۱ پس از یورش نیروهای امنیتی به پناهگاه زنان تحت سرپرستی او، روسیه را ترک کرد.
بسیاری از درخواست‌های کمک مارم از زنان جوان در چچن می‌آید؛ جمهوری اکثرا مسلمان و به شدت محافظه‌کاری که از سال ۲۰۰۷ تحت حاکمیت رمضان قدیروف، متحد کلیدی ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، اداره می‌شود.
قدیروف در سال ۲۰۱۸ گفت که مردان چچنی می‌توانند تا چهار زن بگیرند، حتی با وجود اینکه چندهمسری در روسیه ممنوع است. او زنان را به پوشیدن روسری تشویق کرده و متهم است که ازدواج اجباری را مجاز می‌داند.
فعالان می‌گویند وفاداری او به رهبر روسیه، او را «دست‌نیافتنی» کرده است.
سوتلانا می‌گوید: «یک انسان در چچن آزاد نیست و یک زن سه برابر کمتر از آن آزاد است.»
او ادامه می‌دهد: «از یک زن در قفقاز شمالی و به‌ویژه در چچن چه می‌خواهند؟ آنها می‌خواهند او مطیع، ازخودگذشته، ساکت و فرمان‌بردار باشد. اغلب، دختران را در سن ۱۲ سالگی از مدرسه بیرون می‌آورند. اغلب به آنها اجازه نمی‌دهند کار کنند. زنان بیشتری از ترک خانه منع می‌شوند.»
منبع تصویر، Getty Images
برای برخی از زنان، شبکه‌های اجتماعی به ابزاری حیاتی برای بیان خود تبدیل شده است و مارم اغلب از طریق اینستاگرام یا تلگرام پیام‌هایی دریافت می‌کند. این گروه در پاسخ فهرستی از سوالات می‌فرستد و در جدی‌ترین موارد، طرحی برای خروج برنامه‌ریزی می‌شود.
گاهی این اقدامات مخفیانه انجام می‌شود، اما در مواردی مانند لیا، تبلیغات عمومی ضروری است.
سوتلانا می‌گوید: «در برخی موارد بدون انتشار در شبکه‌های اجتماعی، بدون فعالیت آنلاین و بدون دخالت خبرنگاران و وبلاگ‌نویسان که سریع به صحنه می‌رسند، نمی‌توانیم کمک کنیم.»
او ادامه می‌دهد: «یک زن ممکن است خیلی ساده و به احتمال زیاد به خانواده‌اش تحویل داده شود. هیچ وکیلی نمی‌تواند از او دفاع کند. آنها به‌راحتی او را تحویل می‌دهند و بعد او جایی ناپدید می‌شود.»
حتی وقتی زنان هزاران کیلومتر از چچن دور هستند، لزوما در امان نیستند. خانواده‌ای که دخترش را فراری بداند، ممکن است تلاش‌های مداومی برای پیدا کردن او انجام دهد.
تجربه زندگی مثل «یک زن آزاد»
منبع تصویر، Derrick Evans / BBC
یکی از اولین زنان چچنی که به صورت علنی درباره فرار خود صحبت کرد، امینات لورسانوا بود.
امینات اکنون ۲۶ ساله است و در سال ۲۰۱۹ در چهارمین تلاش خود از خانواده‌اش جدا شد. دو سال بعد، او ویدیویی منتشر کرد و ادعا کرد که قربانی خشونت خانگی بوده است.
او اکنون در اروپای غربی زندگی می‌کند و پناهندگی دریافت کرده است.
امینات می‌گوید: «من از استبداد مردسالارانه در چچن فرار کردم. این یک مردسالاری به شدت تهاجمی است که زنان را در هر جنبه از زندگی کنترل می‌کند.»
او پس از سال‌ها پنهان شدن، اکنون زندگی را به‌عنوان «یک زن آزاد» آغاز کرده است.
او می‌گوید: «آزادی یعنی وقتی کاری نکرده‌ای و مجبور به پنهان شدن نباشی. آزادی یعنی نترسی که قضاوت شوی یا تهدیدت کنند.»
اما همه داستان‌های زنان چچنی که تلاش می‌کنند فرار کنند، پایان خوشی ندارد.
گزارش‌های جعلی جرم
منبع تصویر، Social Media
سدا سلیمانووا سال ۲۰۲۲ در سن ۲۵ سالگی خانواده‌اش را ترک کرد و همخانه لنا پوتیاوا در سن‌پترزبورگ در دو هزار کیلومتری شمال چچن شد.
لنا می‌گوید: «ما خیلی زود با هم صمیمی شدیم. سدا خیلی ورزش می‌کند. عاشق اسکیت‌برد است و مهارت زیادی در آن دارد.»
لنا از به کار بردن فعل گذشته درباره سدا خودداری می‌کند، اما اتفاقاتی افتاده که دوستان سدا می‌ترسند او به دست بستگان مرد خانواده‌اش کشته شده باشد.
همه چیز بعد از آن شروع شد که سدا در یک کافی‌شاپ شغلی پیدا کرد. خانواده‌اش از طریقی فهمیدند که او آنجا کار می‌کند و یک روز پسرعمویش وارد کافی‌شاپ شد.
منبع تصویر، Social media
تصاویر دوربین‌های مداربسته نشان می‌دهد که وقتی پسرعموی سدا بالای سر او ایستاده بود، سدا نشسته بود و سرش پایین بود.
پسر عموی سدا گفت: « تو آبروی ما را با کارهایت می‌بری. الان کجا زندگی می‌کنی؟ آدرست را به من بده. ما در اینجا و در مسکو، پلیس را حسابی به دردسر انداخته‌ایم. مدتی است که دنبال تو می‌گردیم.»
پسرعموی سدا او را با خود نبرد، اما فعالان حقوق زنان به او هشدار دادند که تنها زمانی در امان خواهد بود که کشور را ترک کند.
لنا می‌گوید: «در ابتدا او مشتاق رفتن بود، اما بعد تردید کرد و تصمیم گرفت در روسیه بماند.»
لنا سپس می‌گوید: «شروع یک زندگی جدید در کشوری خارجی، بدون کمک یا حمایت، چیزی نبود که او می‌خواست.»
منبع تصویر، CCTV / SOCIAL MEDIA
دفعه بعد، این پلیس بود که به دنبال سدا آمد.
دیوید ایستیف، رئیس گروه بحران «کمک به قفقاز شمالی» که به جامعه ال‌جی‌بی‌تی‌کیو پلاس و زنان در معرض خطر در این منطقه کمک می‌کند، می‌گوید از سال ۲۰۲۳، خانواده‌ها شروع به متهم کردن دخترانشان به ارتکاب جرایم یا معرفی آنها به عنوان شاهد کرده‌اند.
او توضیح می‌دهد: «معمولا مادر یا بستگان دیگر گزارشی به پلیس چچن ارائه می‌دهند و ادعا می‌کنند که پول یا جواهرات گم شده است. به عنوان بخشی از تحقیقات، پلیس در سراسر روسیه می‌تواند زن جوان را برای بازجویی در بازداشت نگه دارد. سپس او را به پلیس منطقه‌ای که جرم ادعایی در آنجا رخ داده، تحویل می‌دهند. در ادامه پلیس محلی او را به خانواده‌اش تحویل می‌دهد.»
«سدا کجاست؟»
منبع تصویر، Mansur Soltayev / Social Media
به نظر می‌رسد این اتفاق برای سدا هم افتاده باشد.
لنا می‌گوید او در اوت ۲۰۲۳ بعد از انتقال به یک پاسگاه پلیس در سن‌پترزبورگ ناپدید شد.
ماه بعد، او در ویدیویی دیده شد که منصور سولتیف، کمیسر حقوق بشر چچن، در تلگرام به اشتراک گذاشته بود. سولتیف به دنبال‌کنندگان خود اطمینان داد که سدا «در امنیت» است و فعالان را به انتشار اطلاعات نادرست متهم کرد.
در عکس‌هایی که در سن‌پترزبورگ از سدا گرفته شده بود، او با شلوار جین، موهای کوتاه و در حال لبخند زدن دیده می‌شود. اما در تصویری که از چچن منتشر شد، او ظاهری کاملا متفاوت داشت: با یک پیراهن مشکی بلند و روسری، یک قدم پشت سر سولتیف راه می‌رفت و به زمین خیره شده بود.
هیچ یک از دوستان سدا در سن‌پترزبورگ از آن زمان از او خبری ندارند. آنها کمپینی راه‌اندازی کردند و پرسیدند: «سدا کجاست؟» در نهایت، تحقیقات درباره قتل او آغاز شد و در فوریه، او رسما به‌عنوان یک فرد مفقود ثبت شد.
لنا می‌گوید: «هنوز نه جنازه سدا را پیدا کرده‌اند و نه زنده او را. من تا زمانی که حقیقت را نفهمم، به صحبت کردن ادامه می‌دهم.»
منبع تصویر، LENA POTYAEVA
منبع تصویر، Getty Images
لنا همچنین می‌افزاید: «یا سدا سلیمانووا آزاد خواهد شد و همه خواهند دید که او زنده است. یا اگر او کشته شده، تا زمانی که مسئولان مجازات شوند، برای عدالت خواهم جنگید.»
بخش ۱۰۰ زن بی‌بی‌سی از مقامات چچن و روسیه درخواست اظهار نظر کرد، اما پاسخی دریافت نکرد.
منصور سولتیف در گزارش سالانه خود به پارلمان چچن در ماه ژوئن گذشته اعلام کرد که دفترش در سال ۲۰۲۳ هیچ مدرکی از نقض حقوق بشر در این جمهوری پیدا نکرده است.
BBC 100 Women names 100 inspiring and influential women around the world every year. Follow BBC 100 Women on Instagram and Facebook. Join the conversation using #BBC100Women.
