جنگ روسیه و اوکراین؛ آیا کی‌یف می‌تواند به نبرد ادامه دهد؟

پس از نزدیک به سه سال از تهاجم تمام‌عیار‌ روسیه به اوکراین، بسیاری از ناظران این نکته را یادآوری می‌کنند که اگرچه ممکن است ارتش‌ها در نبرد پیروز شوند اما توان اقتصادی است که باید سرنوشت جنگ را تعیین کند. با این اوصاف آیا اوکراین می‌تواند به جنگ ادامه دهد؟

ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهوری اوکراین، اخیرا تاکید کرد که کشورش خواهان «پایان نه فقط سریع بلکه عادلانه جنگ» است. اما در حالیکه که متحد اصلی اوکراین، یعنی ایالات متحده، کمک‌ها را متوقف کرده و به کاهش حمایت از اوکراین در آینده اشاره می‌کند، آیا اقتصاد جنگ‌زده اوکراین می‌تواند این نبرد را یک سال دیگر تحمل کند؟

شرایط مالی اوکراین در طول جنگ

اگرچه اوکراین از نظر وسعت سرزمین در مقایسه با سایر کشورهای اروپایی بزرگ است، اما از نظر جمعیت، وسعت سرزمین و اندازه اقتصاد بسیار کوچکتر از روسیه است. پیش از جنگ تمام عیار، اقتصاد روسیه ۱۰ برابر بزرگتر از اقتصاد اوکراین تخمین زده می‌شد.

جنگ بدترین شوک مالی در تاریخ اخیر این کشور را به آن وارد کرد، حتی در مقایسه با دهه ۱۹۹۰ و پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، که هرج و مرج اقتصادی و تورم بالا مهمترین موضوع کشور بود.

از زمان آغاز جنگ در فوریه ۲۰۲۲، دولت بیشتر درآمدهای دولتی را صرف تامین هزینه‌های دفاعی کرده و یافتن پول برای هزینه سایر بخش‌های حیاتی - خدمات عمومی، مراقبت‌های بهداشتی، آموزش و پرورش - یک چالش بوده و حفره بزرگی در بودجه ایجاد کرده است.

در ماه‌های اول تهاجم روسیه، دولت اوکراین سعی کرد با فروش اوراق قرضه دولتی و چاپ پول، کسری بودجه را پوشش دهد. تا پایان سال ۲۰۲۲ اقتصاد اوکراین تقریبا یک سوم کاهش یافته و تورم به بیش از ۲۵ درصد رسیده بود.

تثبیت اوضاع اقتصادی اوکراین با کمک متحدان بین‌المللی این کشور امکانپذیر شد.

در ابتدا ایالات متحده ارائه دهنده و تسهیل کننده اصلی انواع کمک‌ها بوده است: کمک‌های نظامی، بشردوستانه و همچنین کمک‌های مالی برای حفظ ثبات اقتصادی.

اما به تدریج این نقش به خصوص در زمینه حمایت مالی از اوکراین، به اتحادیه اروپا منتقل شد.

روز ۱۴ فوریه، زلنسکی که برای شرکت در کنفرانس امنیتی مونیخ به این شهر سفر کره بود، به خبرنگاران گفت: «امروز ۸۰ درصد از هزینه‌های جنگ توسط اوکراین و اروپا [پوشش داده می‌شود] و ۲۰ درصد آن را نیز ایالات متحده آمریکا تامین می‌کند.»

اوکراین چه نوع حمایت مالی دریافت می‌کند؟

تأثیر کمک‌های خارجی

بر اساس برآوردهای رسمی، اقتصاد اوکراین به لطف کمک‌های خارجی، پس از رشد منفی شدید اولیه در سال ۲۰۲۲، توانست در سال ۲۰۲۳ به رشد ۵/۳ درصد و در سال ۲۰۲۴ به رشد ۳/۶ درصد دست یابد.

کمک‌های بین‌المللی به اوکراین این امکان را داده است که ذخایر ارز خارجی خود را مجددا ترمیم کند، ارزش پول ملی آن نسبتا ثابت بماند و کسری بودجه خود را هم تامین کند.

دیمیترو بویارچوک، رئیس مرکز تحقیقات اجتماعی و اقتصادی اوکراین می‌گوید: «اوکراین برای ادامه جنگ سالانه به حدود ۴۰ میلیارد دلار نیاز دارد. اگر کمک‌ها حذف شود، شرایط بسیار غم‌انگیز خواهد بود.»

جبهه داخلی اوکراین

پول تنها مشکل اقتصاد اوکراین در زمان جنگ نیست بلکه این کشور با کمبود انرژی و نیروی کار هم مواجه است.

گفته می‌شود که روسیه بیش از نیمی از ظرفیت تولید برق اوکراین قبل از جنگ را نابود یا مراکز آن را اشغال کرده است.

وزارت انرژی اوکراین می‌گوید بین اکتبر ۲۰۲۲ تا سپتامبر ۲۰۲۴، زیرساخت‌های انرژی هدف بیش از هزار حمله روسیه قرار گرفتند.

تقاضا برای انرژی عمدتا توسط نیروگاه‌های هسته‌ای تامین می‌شود که از حملات گسترده روسیه مصون مانده‌اند و کسری نیرو در ساعات اوج مصرف برق را واحدهای برق بادی و خورشیدی و همچنین توربین‌های گاز متحرک تامین می‌کنند.

همه این مشکلات بر هزینه زندگی مردم تاثیر گذاشته و همچنین باعث افزایش هزینه برای کسب و کار و صنایع شده است.

مشکل بزرگ دیگر برای اقتصاد اوکراین تامین نیروی کار است که گفته می‌شود یک سوم کاهش یافته است.

تلفات جنگ، مهاجرت و همچنین بسیج نیرو از دلایل اصلی بوده است.

ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهوری، می‌گوید که در حال حاضر نزدیک به ۸۸۰ هزار نفر در ارتش خدمت می‌کنند.

علاوه بر این، تهاجم روسیه نزدیک به یک چهارم جمعیت اوکراین را مجبور به ترک خانه‌های خود کرده است. طبق گزارش سازمان ملل، نزدیک به هفت میلیون پناهنده اوکراینی اکنون در خارج از کشور زندگی می کنند (که شش میلیون و ۳۰۰ هزار نفر از آنها در اروپا حضور دارند) و بیش از چهار میلیون و ۶۰۰ هزار نفر هم در داخل کشور آواره هستند.

اقتصاد اوکراین برای چه مدت می‌تواند دوام یابد؟

صندوق بین‌المللی پول (IMF) که کمک‌های جهانی به اوکراین را مدیریت می‌کند، در بررسی اخیر خود اعلام کرد که «اقتصاد اوکراین با وجود شرایط چالش‌برانگیز همچنان انعطاف‌پذیری خود را حفظ کرده است.»

دیمیترو بویارچوک، کارشناس اقتصادی می‌گوید در یک جنگ فرسایشی، همه منابع جنبه حیاتی دارند و انعطاف‌پذیری اقتصادی یک عامل کلیدی است.

به گفته آندری پیشنی، رئیس بانک ملی اوکراین، امواج ناشی از شکست اوکراین در جنگ تأثیرات قابل ملاحظه‌ای بر کل جهان از نظر امنیت غذایی، موج جدید پناهندگان و شرایط کشورهایی خواهد گذاشت که ناگزیر شده‌اند به جای گسترش سرمایه‌گذاری‌های سبز، به هزینه‌های نظامی اولویت دهند.

در حالیکه اوکراین تا حد زیادی به کمک‌های خارجی وابسته است، در حل چالش‌های اقتصادی زمان جنگ ابتکار عمل نشان داده است.

به عنوان مثال، به منظور تامین نیاز غذایی کشورهای مختلف به صدور غلات اوکراین، بین این کشور و روسیه توافقی با میانجیگیری و نظارت سازمان مل امضا شد تا غلات اوکراین بتواند از مسیر دریای سیاه راهی کشورهای خریدار شود.

زمانی که روسیه این توافق را نادیده گرفت، اوکراین و شرکای آن مسیر جدیدی را در دریای سیاه ایجاد کردند کشتی‌های حامل غلات هنگام عبور از مسیر در خطر حمله دریایی روسیه نباشند.

این ابتکار به اوکراین امکان داده است تا نه تنها صادرات کشاورزی خود را به سطح قبل از جنگ برساند، بلکه صادرات سایر کالاهای تولیدی را نیز احیا کند.

در سال ۲۰۲۴ صادرات اوکراین ۱۵ درصد افزایش یافت و بیش از ۴۱/۶ میلیارد دلار درآمد - برابر با کمک‌های بین المللی در آن سال – برای این کشور به ارمغان آورد.

چشم انداز اوکراین برای سال ۲۰۲۵

وزارت دارایی اوکراین می‌گوید که در سال ۲۰۲۴ نزدیک به ۵۲ میلیارد دلار برای جنگ هزینه کرده است یعنی جنگ هر روز حدود ۱۴۲ میلیون دلار برای این کشور هزینه داشته است.

برای سال ۲۰۲۵، دولت ۴۹ میلیارد دلار دیگر برای دفاع و امنیت اختصاص داده است که معادل بیش از یک چهارم تولید ناخالص داخلی این کشور است.

به گفته این وزارتخانه، کلیه هزینه‌های غیرنظامی برنامه‌ریزی‌شده عمدتا از طریق کمک‌های بین‌المللی تامین می‌شود و تنها بخشی از آن را درآمدهای داخلی پوشش می‌دهد.

برای تامین هزینه‌های بودجه در سال ۲۰۲۵ لازم بوده بعضی از مالیات‌ها افزایش یابد، اما این خطر وجود دارد که فشار مالی بیشتر به کسب و کارها آسیب برساند و باعث کاهش درآمد و در نتیجه، کاهش دریافت‌های مالیاتی دولت شود.

آندری پیشنی، رئیس بانک ملی اوکراین، می‌گوید هیچ دلیلی برای تردید وجود ندارد که کمک‌های بین‌المللی تعهد شده در زمان مناسب تامین خواهد شد.

اما دونالد ترامپ، رئیس جمهور جدید ایالات متحده، هنوز رویکرد خود را نسبت به تعهدات موجود مشخص نکرده است.

دیمیترو بویارچوک، اقتصاددان، می‌گوید در حالیکه دولت بایدن اقداماتی را برای اطمینان از ادامه کمک‌های وعده داده شده توسط دولت‌های بعدی انجام داد، اما هنوز هم ممکن است وضعیت ۱۸۰ درجه تغییر مسیر دهد.

فعالیت‌های دیپلماتیک وسیعی برای حل بحران ناشی از جنگ روسیه و اوکراین در جریان است و همه با دقت توافق‌های بالقوه بین ایالات متحده، روسیه، اوکراین و اروپا را زیر نظر دارند، اما چشم‌انداز صلح پایدار در حال حاضر دور از دسترس به نظر می‌رسد.