گزارش تحقیقی بی‌بی‌سی درباره کشتن یک پسر فلسطینی در کرانه باختری و اتهام جنایت جنگی برای اسرائیل

اوایل بعدازظهر ۲۹ نوامبر سال گذشته، چند پسر فلسطینی به خیابان خود در کرانه باختری اشغالی رفتند تا مطابق معمول با هم بازی کنند.

دقایقی بعد، دو نفر از آنها بر اثر شلیک گلوله سربازان اسرائیلی روی زمین افتادند – باسل ۱۵ ساله و آدم ۸ ساله.

بی‌بی‌سی به عنوان بخشی از تحقیقات خود در مورد عملکرد نیروهای اسرائیل در کرانه باختری رود اردن که از بیش از نیم قرن پیش در اشغال نظامی بوده است، شرح وقایع در آن روز و کشته شدن این دو پسر را جمع‌آوری کرده است.

فیلم‌های تلفن همراه حاضران و دوربین‌های مداربسته، اطلاعات مربوط به تحرکات ارتش اسرائیل، شهادت شاهدان و بررسی دقیق صحنه، از جمله اندازه‌گیری آنها با دقت با هم ترکیب می‌شوند تا شاهدی در مورد نقض جدی حقوق بشر باشد.

شواهدی که ما پیدا کردیم باعث شد بن سائول، گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور حقوق بشر و مبارزه با تروریسم، به ما بگوید که براساس این شواهد، به نظر می‌رسد مرگ آدم، پسر فلسطینی، «جنایت جنگی» بوده است.

دکتر لارنس هیل-کوثورون، گفته است که نیروی مرگبار غیرمتناسب به کار رفته است.

ارتش اسرائیل گفته که شرایط کشته‌ شدن این دو نفر در حال بررسی است و افزوده است که «براساس دستورالعمل ارتش، تیراندازی مستقیم به سوی افراد صرفا در موارد لازم برای خنثی کردن تهدید جانی فوری از سوی آنها یا در جریان دستگیری و در صورت امکانپذیر نبودن سایر گزینه‌ها مجاز است.»

با افزایش خشونت‌ در کرانه باختری در ماه‌های پس از حمله حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر، بی‌بی‌سی شواهدی از دیوارنویسی بر دیوار خانه‌های فلسطینیان، ترساندن آنان با سلاح و گفتن اینکه به اردن بروند پیدا کرده است. احتمال اهانت به جسد یک مرد مسلح فلسطینی هم وجود دارد.

فیلم‌های ویدیویی ۲۹ نوامبر، باسل را نشان می‌دهد که کنار یک فروشگاه ابرازآلات ایستاده که کرکره‌هایش بسته است. هنگامی که ارتش اسرائیل وارد صحنه می‌شود، مغازه‌های جنین، شهری در کرانه باختری که البته برخلاف غزه، در دست حماس نیست، فورا کرکره‌هایشان را پایین می‌کشند.

شاهدان گفته‌اند که در آن زمان صدای تیراندازی از محل عملیات ارتش اسرائیل در نزدیکی اردوگاه آوارگان جنین شنیده می‌شد.

آدم، که طرفدار متعصب فوتبال و دوستدار پرشور لیونل مسی بود، همراه برادر بزرگترش بهاء،۱۴ ساله آنجا ایستاده بود. در مجموع حدود ۹ پسر در خیابان بودند که دوربین‌های مداربسته در محل تصاویر همگی را ضبط کرده و تصویری ۳۶۰ درجه از اتفاقات بعدی را نشان می‌دهد.

چند صد متر دورتر، ستونی متشکل از حداقل شش خودروی زرهی ارتش اسرائیل به داخل صحنه می‌پیچید و به سمت پسرها حرکت می‌کند در حالیکه بچه‌ها به وضوح ناآرام هستند. چند تا از پسرها از محل می‌روند.

تصاویر تلفن همراه نشان می‌دهد که در این لحظه، در جلوی یک خودروی زرهی باز شد. سرباز داخل خودرو دید مستقیمی‌ از پسرها داشت. باسل به وسط خیابان پرید در حالیکه آدم ۱۲ متر دورتر از سربازان در حال فرار دیده می‌شود.

سپس صدای شلیک حداقل ۱۱ گلوله شنیده شد.

بی‌بی‌سی با بررسی صحنه متوجه شد که گلوله‌ها به نقاطی در یک منطقه وسیع اصابت کرده است. چهار گلوله به یک تیر فلزی اصابت، دو گلوله به کرکره فروشگاه ابزارآلات اصابت کرد و یک گلوله به سپر یک ماشین پارک شده خورد و گلوله دیگری یک نرده را سوراخ کرد.

گزارش‌های پزشکی به دست آمده توسط بی‌بی‌سی نشان می‌دهد که دو گلوله هم به سینه باسل اصابت کرد.

یک گلوله دیگر به پشت سر آدم هشت ساله در حال فرار اصابت کرد. برادر بزرگترش بهاء نومیدانه سعی کرد او را به پشت سنگری بکشد و کشیدن او رد خونی به جای گذاشت در حالیکه او فریاد می‌زد و آمبولانس می‌خواست.

اما دیگر خیلی دیر شده بود. بهاء گفت آدم و دوستش باسل جلوی چشمش مردند.

بهاء با گریه به بی‌بی‌سی گفت: «من در حالت شوک بودم. حتی به خودم هم فکر نمی‌کردم. سعی کردم با او صحبت کنم. می‌گفتم: آدم، آدم!»

قبل از تیراندازی، می‌توان باسل را دید که چیزی در دستش گرفته است که مشخص نیست چه چیزی است.

ارتش اسرائیل بعدا تصویر گرفته شده در محل حادثه را به اشتراک گذاشت و گفت که نشان می‌دهد که یک وسیله انفجاری در دست اوست.

ما شواهد حاصل از تحقیقات در صحنه و گفتگو با تعدادی از کارشناسان مستقل خود را با گروهی از وکلای حقوق بشر، بازرسان جنایات جنگی و کارشناسان مبارزه با تروریسم، و همچنین کارکنان سازمان ملل و سایر نهادهای بی‌طرف به اشتراک گذاشتیم. برخی از آنها تحلیل‌های خود را به صورت ناشناس به ما دادند.

کارشناسان توافق کردند که این حادثه باید مورد بررسی قرار گیرد و برخی فراتر رفتند و گفتند که به نظر می‌رسد قوانین بین‌المللی نقض شده باشد.

بن سائول، گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور حقوق بشر و مبارزه با تروریسم، گفته است که در صورتی هم که باسل مواد منفجره در دست داشت، این سئوال مطرح است که آیا قانونا مجاز است که ابزار کشنده علیه او به کار برده شود؟

آقای سائول گفت: «در مورد آدم، به نظر می‌رسد که اقدام به تیراندازی ناقض ممنوعیت‌های مبتنی بر حقوق بشردوستانه بین‌المللی در مورد منع حمله عمدی، بی‌رویه یا کاربرد نامتناسب زور علیه غیرنظامیان بود و جنایت جنگی و نقض حقوق بشر در برخورداری از حیات محسوب می‌شود.»

دکتر لارنس هیل-کاثورن، یکی از مدیران مرکز حقوق بین الملل در دانشگاه بریستول، گفته است: «سربازان در خودروهای زره‌دار بودند. حتی اگر تهدیدی وجود داشت، آنها باید از محل می‌گریختند و برای دستگیری فرد خطرناک برنامه‌ریزی می‌کردند به جای اینکه به نیروی کشنده و شلیک بی‌رویه متوسل شوند که نقض قوانین بین‌المللی است.»

ارتش اسرائیل گفته است که مظنونان قصد داشتند مواد منفجره را به سمت نیروهای ارتش پرتاب کنند و آنها را در معرض خطر فوری قرار داند. ارتش اسرائیل گفته است که: «نظامیان برای مقابله با این خطر آتش کردند و اصابت به هدف‌ها شناسایی شد.»

اما ما با توجه به شواهد ویدیویی که مشاهده کردیم به اضافه شهادت شاهدان، به نظر نمی‌رسد که آدم مسلح بوده بلکه در حال فرار بوده و از پشت هدف قرار گرفته است.

ارتش اسرائیل در عین حال گفته است در مورد نحوه کشته شدن باسل و آدم «تحقیقات در دست انجام است» و افزوده است که به طور معمول در مورد مرگ هر کودکی در نتیجه عملیات ارتش در کرانه‌ باختری تحقیقات صورت می‌گیرد.

اما چند سرباز سابق اسرائیل که شواهد بی‌بی‌سی را مشاهده کردند با ما گفتند که به نظر آنها، نظام قضایی اسرائیل طوری است که از سربازانی که به نیروی کشنده متوسل می‌شوند حتی بدون توجه به موجه بودن یا نبودن آن، حفاظت می‌کند.

یک گروهبان سابق که از سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۰ در کرانه باختری خدمت کرده گفته است که «برای اینکه یک سرباز اسرائیلی به اتهام قتل در اسرائیل تحت پیگرد قرار گیرد لازم است یک فلسطینی را از فاصله نزدیک هدف قرار داده باشد» و افزوده است که «در مجموع احتمال دادرسی کیفری در موردی مانند تیراندازی به آدم نزدیک به صفر است.»

داده‌های سازمان حقوق بشر اسرائیلی - یش دین - نشان می‌دهد که کمتر از یک درصد از شکایات علیه سربازان اسرائیلی به پیگرد قانونی منجر می‌شود.

تصاویر حمله افراد حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر که در آن حدود ۱۲۰۰ نفر کشته و ۲۵۳ نفر به گروگان گرفته شدند، خشم مردم اسرائیل را برانگیخت و جهان را شوکه کرد. از آن زمان، توجه جهانیان بر جنگ و بحران انسانی در غزه متمرکز شده است که به گفته وزارت بهداشت حماس ، بیش از ۳۴ هزار نفر کشته برجای گذاشته است.

همزمان، عملیات نظامی اسرائیل در کرانه باختری اشغالی رود اردن افزایش یافته است و سال گذشته را به مرگبارترین سال برای کودکان در آنجا تبدیل کرده است.

بر اساس گزارش یونیسف، در سال ۲۰۲۳ در مجموع ۱۲۴ کودک در این منطقه کشته شدند که کشته شدن ۸۵ نفر از آنها پس از ۷ اکتبر روی داد.

از ابتدای سال ۲۰۲۴ تا کنون ۳۶ کودک فلسطینی در این منطقه توسط شهرک‌نشینان یا نیروهای ارتش اسرائیل کشته شده‌اند.

از آنجایی که کرانه باختری به عنوان منطقه جنگی طبقه‌بندی نمی‌شود، طبق قوانین بین‌المللی اجازه توسل به زور در این منطقه بسیار محدودتر است.

در حالیکه دستورالعمل عملیاتی ارتش اسرائیل محرمانه و مخفی است، سربازان سابق و در حال خدمت اسرائیل به ما گفتند که استفاده از نیروی مرگبار آخرین راه حلی است که در صورت وجود خطر واقعی و قریب‌الوقوع برای جان نظامیان باید به کار رود و پیش از آن، مراحل مختلفی برای خنثی کردن خطر جانی وجود دارد.

آنها می‌گویند که این مراحل با هشدار شفاهی به زبان‌های عربی و عبری آغاز می‌شود، در صورت عدم توجه فرد مظنون، تجهیزات غیرکشنده مانند گاز اشک‌آور به کار می‌رود، سپس تیراندازی به پا مجاز است و اگر همه اینها موثر نباشد در نهایت شلیک به قصد کشتن صورت می‌گیرد.

وزارت بهداشت تشکیلات خودگران فلسطین در کرانه باختری گزارش‌های پزشکی قانونی خود در مورد کشته شدن ۱۱۲ کودک بین دو تا ۱۷ ساله در نتیجه تیراندازی اسرائیل بین ژانویه ۲۰۲۳ تا ژانویه ۲۰۲۴ را به بی‌بی‌سی نشان داده است.

بی‌بی‌سی از شرایط دقیق منجر به این تیراندازی‌ها آگاه نیست و نمی‌داند در کدام موارد جان نظامیان اسرائیلی در خطر بوده است.

اما تجزیه و تحلیل ما از اسناد پزشکی قانونی فلسطینی نشان داد که حدود ۹۸ درصد از کشته شدگان متحمل صدماتی در قسمت بالایی بدن شدند که حاکی از آن است که تیراندازی به احتمال زیاد کشنده بوده و سربازان در این موارد قبل از مبادرت به زخمی کردن فرد مظنون، از امکانات دیگر برای خنثی کردن خطر استفاده نکردند.

این شواهد پرسش‌هایی را در این مورد مطرح می‌کند که آیا سربازان از قوانین درگیری در کرانه باختری و دستورالعمل ارتش در مورد نحوه کاربرد نیروی کشنده پیروی کرده‌اند یا نه؟

طی یک دوره پنج هفته‌ای که ما در کرانه باختری به بررسی آثار عملیات نظامی گذراندیم شواهدی از چند مورد دیدیدم که سئوالاتی جدی را در مورد عملکرد نفرات ارتش ایجاد کرده است.

در ژانویه ۲۰۲۴ خبرنگار بی‌بی‌سی شاهد عملیات نظامی‌۴۵ ساعته ارتش اسرائیل با یک گروه مسلح به نام «نیروی مقاومت» در اردوگاه آوارگان طولکرم بود.

پس از آن، چند فلسطینی به ما گفتند که سربازان اسرائیلی با اسلحه آنها را ارعاب کردند و گفتند چرا به اردن نمی‌روید.

ارتش اسرائیل گفته است که هرگونه شکایت در مورد تهدید غیرنظامیان را بررسی خواهد کرد.

هیثم، پسر ۱۲ ساله کانادایی-فلسطینی، گفته است که یک سرباز اسرائیلی با چاقو او را تهدید کرد و برادر و پدر هیثم ادعا او را تایید کردند.

روی دیوار یک خانه مسکونی در این اردوگاه ما نقاشی دیواری مسجد الاقصی، سومین مکان مقدس در اسلام، را دیدیم که ظاهرا سربازان اسرائیلی به این نقاشی آسیب رسانده بودند.

روی دیوار خانه مجاور، نقش ستاره داوود با اسپری رتک کشیده شده و روی دیوار دیگری به زبان عبری نوشته شده بود «۷ اکتبر» که اشاره‌ای به حمله حماس به اسرائیل است.

ارتش اسرائیل گفته است که این نوع خرابکاری «با ارزش‌های رایج در ارتش اسرائیل در تضاد بوده و خلاف رفتاری است که از نظامیان اسرائیلی انتظار می‌رود.»

هیثم به ما گفت که سربازان «همه چیز» خانه آنها را تخریب کردند و یکی از سربازها او را با چاقو تهدید کرد.

او گفت طبقه بالا خانه خراب کابینت‌های آشپزخانه و تلویزیون شکسته شده و اسباب‌بازی‌های بچه‌ها آسیب دیده است. در خانه‌های متعدد در سراسر اردوگاه هم چنین وضعی دیده شده است.

دکتر ایتان دیاموند، کارشناس ارشد حقوقی در مرکز حقوق بشردوستانه بین‌المللی دیاکونیا مستقر در بیت‌المقدس به ما گفت که «اقدام به خرابکاری»، مانند ترسیم ستاره داوود یا نوشتن «۷ اکتبر» روی دیوارها، ‌کاملا غیرقانونی است.

او گفت که گزارش ارعاب یک کودک با چاقو در اردوگاه طولکرم و ارعاب دیگران با اسلحه می‌تواند نقض قوانین بین‌المللی باشد.

به گفته شاهدان فلسطینی، پس از کشته شدن یک فرد مسلح فلسطینی که ظاهرا حامل مواد منفجره بود، سربازان اسرائیلی روی جسد او ادرار کردند و سپس آن را با طناب بستند و به پایین خیابان کشیدند.

آنها عکس‌هایی از جسد او را به ما نشان دادند و سپس ما را به محل کشته شدن او بردند که روی خیابان خون ریخته و تکه طناب‌هایی هم در اطراف مشاهده می‌شد که با طناب مورد استفاده برای بستن جسد انطباق داشت.

ما مدارکمان را دوباره به کارشناسان مستقل خود نشان دادیم. پروفسور مارکو ساسولی، کارشناس حقوق بین‌الملل در دانشگاه ژنو، گفت: «جسد فرد کشته شده ولو اینکه به طور قانونی کشته شده باشد باید مورد احترام قرار گیرد. آنچه شما می‌گویید قوانین بین‌المللی بشردوستانه را نقض کرده و حتی ممکن است مصداق جنایت جنگی باشد.»

ارتش اسرائیل گفته است که پس از بررسی جسد این فرد، مواد منفجره همراه او یافت شد و به همین دلیل ماموران هلال احمر فلسطینی حاضر به نقل آن نشدند. در نتیجه، سربازان ارتش اسرائیل مجبور شدند دست و پای او را ببندند و از نبود مواد منفجره یا سلاح زیر لباسش اطمینان حاصل کنند.

برخی از سربازان سابق اسرائیلی که شواهد بی‌بی‌سی را بررسی کردند، به ما گفتند که می‌ترسند نحوه عملکرد ارتش اسرائیل در کرانه باختری، فلسطینی‌ها را به اقدامات مسلحانه بیشتر تحریک کند.

آنها گفتند: «در بهترین حالت ساده‌لوحانه و در نهایت غیرانسانی است که تصور شود که با این شیوه برخورد ارتش با فلسطینیان، مردم با ارتش اسرائیل تعامل روزانه داشته باشند و همچنان به زندگی خود ادامه دهند گویی اتفاقی نیفتاده است.» آنها گفتند نتیجه چنین برخوردی این است که اوضاع بدتر شود.