محمد خاتمی: برای اصلاحات نیازی به تغییر قانون اساسی نیست، مردم حق دارند نومید شوند

محمد خاتمی، رئیس جمهور اسبق ایران و رهبر اصلاح‌طلبان حکومتی، در پیامی که به مناسبت سالگرد انقلاب ۱۳۵۷ داده به شکست اصلاحات اعتراف کرده و گفته مردم حق دارند از آن ناامید باشند، با این حال پیشنهادهایی برای بهبود اوضاع داده و گفته انجام آنها «منوط به تغییر و اصلاح قانون اساسی (که حتماً در جای خود لازم است) نیست بلکه با بازگشت به روح (و حتی نصّ) همین قانون اساسی اینهمه اصلاحات میسر است.»

او در پیام خود با بیان اینکه «نباید خود را اسیر اصطلاحات و نیز تقسیم بندی های طبیعی یا مصنوعی کرد»، از تکثر اصلاح‌طلبان گفته با اشاره به اشتراک میان آنان و برخی «افرادی که در جبهه اصولگرایان بوده و نیز وابسته به جبهه‌های نام و نشان دار یا بی نام و نشانند» خواهان همراهی نیروهای پراکنده‌ای شده که «خواستار تغییر ساختار و رویکرد و رفتارند ولی براندازی را به خصوص با خطراتی که برای مردم و کشور دارد توصیه نمی کنند».

پیام آقای خاتمی یک روز پس از آن منتشر شده است که میرحسین موسوی از حبس خانگی ۱۲ ساله پیامی برای ضرورت تغییر قانون اساسی و تشکیل مجلس موسسان داده است.

بیانیه آقای موسوی با واکنش تند رسانه‌های دولتی در ایران مواجه شد و او را به «عبور از جمهوری اسلامی» متهم کرد.

آقای موسوی در بیانیه اخیر خود نوشته است «اجرای بدون تنازل قانون اساسی، به عنوان شعاری که ۱۳ سال پیش بدان امید می‌رفت، دیگر کارساز نیست و باید گامی فراتر از آن گذاشت.»

محمد خاتمی اما در پیام تفصیلی خود، که در کانال تلگرام رسمی‌اش منتشر شده، گفته: «اصلاح طلبی به شیوه و روال تجربه شده... اگر نگوییم ممتنع شده است دست کم به صخره ستبر بن بست برخورد کرده است و مردم هم حق دارند از آن مثل خود نظام حاکم نومید شوند.»

او شیوه اصلاح‌طلبی را این طور توصیف کرده است: « درخواست از مقامات بالا دستی برای اصلاح که نشان داده اند حتی آن را نمی شنوند چه رسد به اینکه در آن تأمل و به آن عمل کنند - و نیز حضور در عرصه قدرت به هر قیمتی، که به هیچ قیمتی امکان حضور به اصطلاح غیر خودی را نمی دهند.»

آقای خاتمی اذعان کرده است که « راه اصلاح خواهی و اصلاح طلبی به شیوه سابق به بن بست رسیده است»، اما گفته که «اصلاح طلبی ظرفیتی بیش از اصلاح طلبان به معنای متعارف دارد» و ابراز امیدواری کرده تا این نیروهای دیگر «صدای خود را به جامعه و حاکمیت برسانند شاید ( و البته شاید) حاکمیت را هم وادار به تغییر رویه و پذیرش اصلاح گردانند».

از اعتراضات دی ماه ۱۳۹۶ به بعد انتقادهای زیادی علیه اصلاح‌طلبان و شخص محمد خاتمی مطرح شده و حتی برخی از هواداران این جریان سیاسی او را به سازشکاری و سکوت در برابر فشارهای امنیتی متهم می‌کنند. آنان موضع انتقادی تندتری در برابر حکومت گرفته‌اند و برخی جمهوری اسلامی را اصلاح‌ناپذیر می‌دانند.

البته اختلاف در میان اصلاح‌طلبان سابقه طولانی‌تری دارد.

در آستانه انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ محمد خاتمی برای انتخابات اعلام نامزدی کرده و گفته بود بین او و میرحسین موسوی تنها یک نفر نامزد خواهد شد. مدتی بعد اعلام نامزدی غافلگیرانه میرحسین موسوی به انصراف آقای خاتمی و از سوی ناظران به اختلاف نظری عمیق میان این دو رهبر سیاسی برداشت شد.

اکنون نیز به نظر می‌رسد بیانیه‌های میرحسین موسوی و محمد خاتمی دو خطاب و رویکرد متفاوت دارد.

آقای موسوی با نام بردن از بحران‌های مختلف اقتصادی، ناکارآمدی و مشروعیت و غیره، نوشته است «بحرانِ بحران‌ها ساختار تناقض‌آلود و غیرقابل دوام نظام اساسی کشور است». به نوشته آقای موسوی ایران «نیازمند و مهیای تحولی بنیادین» است که خطوط آن را جنبش «زن، زندگی، آزادی» ترسیم می‌کند.

او نوشت «همان حقی که شالوده‌ انقلاب مردم در سال ۱۳۵۷ و قانون اساسی فعلی قرار گرفت برای نسل‌های بعدی نیز محرز است.»

پیشنهادهای خاتمی خطاب به حکومت

آقای خاتمی در پیام تازه خود پیشنهاداتش را «خیرخواهانه» خوانده و نوشته «به نظر من "اصلاح خود" هم در ساختار و هم رویکرد و هم رفتار، کم هزینه‌ترین و پرفایده‌ترین راه برون رفتن از بحران است.»

محمد خاتمی با هشدار درباره «سایه شوم یک دو قطبی بر سر جامعه» نوشته از یکسو «حفظ نظام اوجب واجبات پنداشته می‌شود» و اگر «اشکالی هست به رویکرد و عملکرد غیر خودی‌ها نسبت داده می‌شود»، و در سوی دیگر همه چیز «سیاه و وحشتناک» جلوه داده می‌شود.

رئیس دولت اصلاحات در بیانیه خود ۱۵ پیشنهاد نیز خطاب به حاکمیت ارائه داده است اما گفته این پیشنهادات برای اداره امور کشور را «نه به سودای بازگشت به قدرت، بلکه برای گشودن راهی به سوی مهار بحران» مطرح می‌کند.

پیشنهادهای آقای خاتمی سیاست‌‌های اجتماعی و سیاسی مختلفی را شامل می‌شود، از جمله «لزوم اهتمام به انسجام ملی»، «پایان دادن به تنش‌ها»، «آزادی زندانیان سیاسی و اعلام عفو عمومی»، «اصلاح روند و رویه قضائی»، «آزادی اطلاع رسانی و حمایت از رسانه های آزاد»، «مبارزه با فساد»، «اصلاح سازوکار تشکیل مجلس خبرگان»، «اصلاح شورای نگهبان»، «بازگرداندن مجلس به جایگاه واقعی»، «اصلاح سازوکار تشکیل مجمع تشخیص مصلحت نظام»، «بازگرداندن نیروهای نظامی به جایگاه» و «تغییر سیاست خارجی».

محمد خاتمی دو سال پیش نیز در آستانه انتخابات ریاست جمهوری در نامه‌ای ۳۷ صفحه‌ای خطاب به آیت‌الله خامنه‌ای نوشته بود «هیچگاه علیه انقلاب و رهبری و حاکمیت نیست.»