مروان برغوثی، رهبر زندانی فتح کیست؟

هر بار با مطرح شدن احتمال آزاد شدن گروهی از زندانیان فلسطینی در اسرائیل، نام مروان برغوثی از رهبران زندانی جنبش فتح مطرح می‌شود. از او به عنوان یکی از جانشینان احتمالی ریاست تشکیلات خودگردان فلسطینی نام می‌برند.

اسامه حمدان،‌ یکی از رهبران حماس چندی پیش به بی‌بی‌سی عربی گفت: «به عنوان یک جنبش، ما موضع روشنی را در پیش گرفته‌ایم که همچنان به آن پایبند هستیم، و آن آزادی همه زندانیان و بازداشتی‌‌ها در زندان‌های اشغالگران، بدون هیچ استثنایی است.»

حمدان همچنین گفت: «ما این را وظیفه ملی خود می‌دانیم. با همه زندانیانی که برای فلسطین فداکاری کرده‌اند، باید به صورت یکسان برخورد شود. این همان موضعی بود که در جریان عملیات وفاء الاحرار (تبادل زندانیان فلسطینی با گیلعاد شلیط، سرباز اسرائیلی در سال ۲۰۱۱) به آن پایبند ماندیم.

به گزارش روزنامه اسرائیلی معاریو، برغوثی در ماه فوریه از زندان اوفر در اسرائيل به زندان نامشخص دیگری منتقل شده و همچنان در سلول انفرادی نگهداری می‌شود. به نوشته این روزنامه این انتقال بعد از آن صورت گرفت که «مقام‌های زندان اطلاعاتی دریافت کردند که نشان می‌داد برغوثی تلاش می‌کرده از از طریق چند کانال ارتباطی به ناآرامی‌ها در کرانه غربی دامن بزند و زمینه انتفاضه سوم را فراهم کند.»

ایتمار بن-گویر، وزیر امنیت ملی اسرائیل از انتقال برغوثی به سلول انفرادی استقبال کرد ولی کمیسیون امور زندانیان و آزادشدگان فلسطینی این اقدام اسرائیل را محکوم کرد. اسرائیل تا کنون از آزاد کردن برغوثی سر باز زده است.

جنبش فتح

مروان برغوثی فعالیت‌های سیاسی خود را از سن ۱۵ سالگی با پیوستن به جنبش فتح به رهبری یاسر عرفات آغاز کرد.

هم‌زمان با تبدیل شدن به چهره‌ای سیاسی در این جنبش، او فعالیت‌های خود برای حمایت و دفاع از آرمان فلسطینی را افزایش داد.

.

برغوثی سال ۲۰۰۲ در یادداشتی در روزنامه واشنگتن پست نوشت:‌ «با وجود آن که من و جنبش فتح که به آن تعلق دارم، با هرگونه حمله و هدف گرفتن غیرنظامیان در داخل اسرائیل، همسایه آینده‌مان مخالف هستیم اما این حق را برای خود محفوظ می‌دانم که از خودم محافظت کنم، در برابر اشغال کشورم به دست اسرائيل مقاومت کنم و برای آزادی خودم بجنگم.»

او نوشت: «من همچنان به دنبال هم‌زیستی مسالمت‌آمیز میان کشورهای مساوی و مستقل اسرائیل و فلسطین، مشروط بر عقب‌نشینی کامل از سرزمین‌های اشغالی سال ۱۹۶۷ هستم… صادقانه بگویم، ما از این که همواره مقصر ناسازگاری اسرائيلی‌ها شناخته شویم،‌ در حالی که برای اجرای قوانین بین‌المللی تلاش می‌کنیم، خسته شده‌ایم.»

تحلیلگران سیاسی به بی‌بی‌سی عربی گفته‌اند که برغوثی که از سال ۲۰۰۲ در اسرائیل زندانی است، می‌تواند «گزینه‌ای مورد توافق» برای به دست گرفتن ریاست تشکیلات فلسطینی و آماده‌ شدن برای مراحل بعدی در صورت دستیابی به یک توافق باشد.

گردان‌های شهدای الاقصی

برغوثی در جریان عملیات «دیوار دفاعی» در سال ۲۰۰۲ دستگیر شد و اسرائيل او را به پایه‌گذاری «گردان‌های شهدای الاقصی» متهم کرد، اتهامی که او رد کرده است.

این گروه یک رشته عملیات مرگبار علیه سربازان و شهرک‌نشیان اسرائیلی انجام داده است.

برغوثی در دادگاه اسرائيل به پنج بار حبس ابد به علاوه چهل سال زندان محکوم شد. او از به رسمیت شناختن دادگاه اسرائيل برای محاکمه‌اش خودداری کرد.

همسرش فدوی به بی‌بی‌سی عربی گفت: «این اتهامات به این دلیل مطرح نشده که خود او مرتکب این اقدامات شده، دلیلش این بود که او یک رهبر است.»

فدوی که خود وکیل است می‌گوید در جریان بازجویی‌ها، برغوثی «تمام اتهامات علیه خودش» را رد کرده و «اتهام بنیان گذاشتن گردان‌های شهدای الاقصی را هم نپذیرفته است».

برغوثی چطور می‌تواند رئیس تشکیلات فلسطینی شود؟

اسامه حمدان، از مقام‌های حماس، معتقد است که شهرت برغوثی او را در موقعیت مناسبی قرار می‌دهد:‌ «بی‌شک فردی مثل مروان برغوثی سابقه‌ای انقلابی دارد، و عده‌ای این مسئله را پشتوانه‌ای مناسب برای رهبر شدن او می‌دانند. ما هم به این دیدگاه احترام می‌گذاریم. اما به عنوان یک جنبش درباره این موضوع به صورت اصولی بحث و گفت‌وگو نکرده‌ایم.»

«ما معتقدیم که موضع ما کاملا روشن است:‌ این که فلسطینی‌ها باید در یک رای‌گیری برای رهبری خود تصمیم بگیرند، انتخاباتی که در آن فلسطینی‌ها تصمیم می‌گیرند چه کسی باید آنها را نمایندگی کند، و همه هم باید به خواست آنها احترام بگذارند.»

در نظرسنجی ماه دسامبر ۲۰۲۳ از رای‌دهندگان فلسطینی،‌ برغوثی در مجموع از بقیه نامزدهای احتمالی محبوب‌تر بود.

حماس مدت‌هاست که برای آزاد کردن برغوثی تلاش می‌کند.

خلیل الحیه، رئیس دفتر روابط عربی و اسلامی حماس در بیانیه‌ای که ماه نوامبر سال ۲۰۲۱ در کانال تلگرام این گروه منتشر شد، نوشته بود: «ما تلاش می‌کنیم که نام مروان برغوثی و احمد سعدات (دبیر کل جبهه مردمی برای آزادی فلسطین) را در فهرست توافق مبادله زندانیان قرار دهیم.»

اسرائیل در سال ۲۰۱۱ حاضر نشد برغوثی را در جریان مبادله زندانیان فلسطینی با گیلعاد شلیط، سرباز اسرائیلی آزاد کند. در جریان آن تبادل یحیی سنوار، رهبر حماس در نوار غزه آزاد شد.

عریب رنتاوی، تحلیلگر و پژوهشگر سیاسی می‌گوید رهبری احتمالی برغوثی بر تشکیلات فلسطینی ممکن است به توافق میان حماس و اسرائیل مشروط شود. حماس می‌گوید اسرائیل بر سر راه چنین توافقی مانع‌تراشی می‌کند.

تبادل زندانی

رنتاوی به بی‌بی‌سی عربی گفت که سرنوشت برغوثی بستگی به این تصمیم اسرائیل دارد که آیا حاضر است «گروگان‌ها قربانی شوند، اما از عقب‌نشینی بیشتر خودداری کند و جنگ را بدون اولویت دادن به آزادی گروگان‌های اسرائیلی حماس ادامه دهد».

او معتقد است که «فشار آمریکایی‌ها و فشار داخلی در اسرائیل کار نتانیاهو (نخست وزیر) را برای انتخاب این گزینه دشوار کرده است. به همین دلیل ممکن است او به سوی توافق برای تبادل زندانیان و گروگان‌ها گام بردارد».

اما بنیامین نتانیاهو خواسته‌های حماس برای آزادی شمار زیادی از زندانیان فلسطینی را «توهم‌آمیز» توصیف کرده است.

آزادی احتمالی

سال ۲۰۰۹ برغوثی در پاسخ به سوالی درباره احتمال نامزدی او برای ریاست تشکیلات خودگردان، از داخل زندان نوشت: «وقتی آشتی ملی به دست بیاید و توافقی برای برگزاری انتخابات حاصل شود، تصمیم مقتضی را خواهم گرفت.»

او سال ۲۰۲۱ از داخل زندان نامزد انتخابات ریاست تشکیلات خودگردان فلسطینی شد. محمود عباس، ریاست فعلی تشکیلات فلسطینی انتخابات را لغو کرد و دلیل آن را امتناع اسرائیل از برگزاری رای‌گیری در بیت‌المقدس شرقی عنوان کرد.

رنتاوی می‌گوید: «مقاومت بر خواسته‌های خود برای آزادی مروان و همرزمانش پافشاری خواهد کرد.»

مئیر مصری،‌ استاد علوم سیاسی در دانشگاه عبری بیت‌المقدس و عضو کمیته مرکزی حزب کارگر اسرائیل به بی‌بی‌سی عربی گفت «به دلیل سوابق تاریخی» سخت بتوان تصور کرد که دولت اسرائیل چنین گامی بردارد. اشاره او به آزاد شدن یحیی سنوار در جریان تبادل زندانیان در سال ۲۰۱۱ است.

او می‌گوید برغوثی چند حکم حبس ابد دارد و علاوه بر این به مخالفت راستگرایان اسرائیلی با آزاد کردن کسانی اشاره می‌کند که مصری آنها را «تروریست» می‌خواند.

راه حل دو کشور

گرشون باسکین،‌ نویسنده اسرائیلی ماه ژانویه در روزنامه هاآرتص نوشت که دوره انتقالی بعد از جنگ غزه نیازمند «یک رهبر فلسطینی است که قادر به یکپارچه کردن فلسطینی‌ها باشد و پایبند به سلاح‌زدایی در منطقه. این رهبر می‌تواند برغوثی باشد.»

باسکین یادآوری می‌کند که برغوثی «همچنان از راه حل دو کشور حمایت می‌کند.»

جینا وینستنلی، رئیس شورای سیاست‌های خاورمیانه هم به بی‌بی‌سی گفت «دولت فعلی در اسرائیل به صراحت گفته است که در حال حاضر قصد یا اراده‌ای برای حرکت در مسیر راه حل دو کشور ندارد. بازگرداندن آنها به این مسیر مستلزم تلاش چشمگیری از سوی جامعه جهانی است. اما این تنها راهی است که می‌تواند چرخه وحشتناک خشونت میان فلسطینی‌ها و اسرائیلی‌ها را بشکند.»

وینستنلی می‌گوید حتی اگر برغوثی آزاد شود «مسیر مشخصی برای راه حل دو کشور وجود ندارد… نخست وزیر فعلی اسرائیل ممکن است زمان زیادی در قدرت باقی نماند، اما راضی کردن هیچ رهبری در اسرائیل به مذاکره درباره این موضوع کار آسانی نیست.»

چرا برغوثی یک گزینه است؟

طارق فهمی مدیر بخش مطالعات اسرائیل در مرکز ملی مطالعات خاورمیانه می‌گوید بعید است اسرائیل برغوثی را آزاد کند.

او به بی‌بی‌سی گفت: «مروان سابقه انقلابی زیادی دارد و در شرایط فعلی اسرائیل اجازه آزادی او را برای این که رهبری تشکیلات فلسطینی را به دست بگیرد، نخواهد داد. ممکن است گزینه‌های دیگری مطرح شود، ولی او در عمل رئیس تشکیلات نخواهد شد.»

با وجود این وینستنلی استدلال می‌کند که «آزاد کردن مروان برغوثی می‌تواند اقدامی استراتژیک از سوی اسرائیل باشد،‌ چون او گزینه‌ای عملی برای رهبری فلسطینی‌ها است که عضو حماس هم نیست.»

رنتاوی بر این باور است که آزادی برغوثی به نفع حماس هم خواهد بود. او می‌گوید چنین اتفاقی می‌تواند به بازسازی جنبش فتح، احیای سازمان آزادی‌بخش فلسطین، برقراری آشتی ملی و ایجاد مرجعی یکپارچه برای فلسطینی‌ها منجر شود.

اما آیا برغوثی می‌تواند از داخل زندان تشکیلات خودگردان را رهبری کند؟

رنتاوی می‌گوید یکی از گزینه‌هایی که مطرح شده این است که برغوثی از داخل زندان ریاست تشکیلات فلسطینی را بر عهده بگیرد. بر اساس این پیشنهاد معاون ریاست تشکیلات خودگردان نقشی تشریفاتی خواهد داشت و اسرائیل تحت فشار قرار خواهد گرفت تا برغوثی را برای رهبری موثرتر آزاد کند.

اما به اعتقاد مئیر مصری، این که برغوثی از داخل سلول زندان رهبری را در دست بگیرد یک «طرح غیر واقعی» است.

او می‌گوید اسرائیل تحت تاثیر فشارها برای آزادی او قرار نخواهد گرفت و در عمل او به رهبری بی‌اثر تبدیل خواهد شد که از داخل مکانی جدا افتاده با ارتباطات بسیار محدود حکومت خواهد کرد.

رنتاوی معتقد است که برغوثی در مقایسه با دیگر رهبران فلسطینی فردی «نسبتا میانه‌رو است». او می‌گوید «شخصیت ملی و وحدت‌ساز او با جریان‌های تندرو در جنبش ملی فلسطینی‌ها ارتباطی ندارد و همین او را به چهره‌ای محبوب تبدیل می‌کند که مورد پذیرش اکثریت گروه‌های فلسطینی است.»

مقام‌های تشکیلات خودگردان فلسطینی تا زمان چاپ این مقاله به درخواست اظهار نظر درباره این موضوع پاسخ ندادند.