«در سایه سرو» زیر سایه حواشی حضور زوج کارگردان در اسکار

سومین جایزه ایران در اسکار که به طور مشترک به شیرین سوهانی و حسین ملایمی رسید، این زوج کارگردان را که بدون محدودیت‌های حکومت ایران به مراسم اسکار رفته بودند، زیر ذره‌بین برد.

چند ساعت بیشتر از شادی دریافت جایزه اسکار انیمیشن «در سایه سرو» در روز ۱۲ اسفند نگذشته بود که زمزمه‌هایی در انتقاد به رفتار آقای ملایمی هنگام سخنرانی پس از دریافت جایزه شنیده شد و کم‌کم این انتقادها به حاشیه پررنگ‌تر از متن بدل شد.

اتهام «مردسالاری» برای ویدیوی لحظه کشیدن موبایل از دست همسر

یک روز پس از مراسم اهدای جوایز اسکار، ویدیویی بارها در شبکه‌های اجتماعی بازنشر شد که نشان می‌داد روی صحنه اهدای جوایز، آقای ملایمی تلفن همراه را از دست خانم سوهانی می‌کشد و اجازه نمی‌دهد او به خواندن متن انگلیسی ادامه دهد.

شماری از کاربران شبکه‌های اجتماعی از این شرایط ابراز تاسف کردند و گفتند «زنی که خودش در شرایط استرس‌زاست، با رفتار توهین‌آمیز و زن‌ستیز شوهرش مواجه شد.» برخی کاربران هم گفتند که «شاید این رفتار در شرایط استرس قابل توجیه باشد، اما وقتی در فرهنگ مردسالار بزرگ شده‌ای، این رفتار را ناخودآگاه نشان می‌دهی.» این موضوع به فضای شبکه‌های اجتماعی انگلیسی‌زبان هم رسید.

در ویدیوی کامل دیده می‌شود که این زوج در همان ابتدا که برای گرفتن جایزه‌شان روی صحنه می‌روند می‌گویند که چقدر هیجان‌زده هستند و پروازشان تنها سه ساعت پیش نشسته است. آقای ملایمی به این اشاره کرد که انگلیسی، زبان اصلی آنها نیست و عذرخواهی کرد که مجبورند متن آماده‌‌ای را بخوانند.

حسین ملایمی ابتدا تلفن همراه را به شیرین سوهانی داد تا متن را بخواند. خانم سوهانی به آقای ملایمی پیشنهاد کرد که خودش متن را بخواند چون نتوانسته بود ابتدای آن را پیدا کند. اقای ملایمی ابتدای متن را پیدا کرد و تلفن همراه را خانم سوهانی پس داد. این اصرار حسین ملایمی بر اینکه همسرش متن را بخواند از ویدیوهایی که دست‌به‌دست شد حذف شده است.

ویدیوی تقطیع شده لحظه‌ای را نشان می‌دهد که خانم سوهانی بعد از خواندن دو سه جمله، چند کلمه را با ترتیب اشتباه می‌خواند و همسرش تلفن همراه را از دستش می‌گیرد و می‌گوید «اجازه بده، من خودم بخوانم.» حضار در این لحظه می‌خندند که خنده آنها با توجه به صحبت‌های چند لحظه قبل این زوج برای خواندن متن معنی پیدا می‌کند. در ویدیوی تقطیع شده، ماجرا به گونه‌ای به نظر می‌رسد که حاضران سالن اهدای جوایز اسکار هم در مظان اتهام «همراهی با مردسالاری» هستند.

انتقادها از ویدیوی مراسم بر صحبت‌های کارگردانان درباره «شرایط غیرعادی» ایران و دشواری‌های فیلمسازی سایه انداخت.

آنها این جایزه را به «همه کسانی که در نبردهای درونی و بیرونی خود با شجاعت مبارزه می‌کنند، بخصوص آنها که در ایران هستند»، تقدیم کردند.

شیرین سوهانی در واکنش به انتقادها گفت: «حقیقت این است که همه‌ی ما پیش از آنکه زن و مرد باشیم، انسانیم.»

او در پاسخی که در اختیار بی‌بی‌سی قرار گرفت گفت: «اینکه در دفاع از یک انسان(زن)، در حق انسان دیگری(مرد) ظلم شود، به درستی نشان می‌دهد که آن "دفاع" کاذب، فریبنده و فاقد حقانیت است؛ هرچند صدایش بسیار بلند باشد؛ گویی نقابی بر چهره زده و حالا نقابش افتاده است. در حواشی پیش آمده‌ اخیر به وضوح در مورد همسر من "حسین ملایمی" پیش داوری و جفا شد.»

او گفت: «توهین‌ها، نفرت پراکنی‌ها، بدبینی ها، نیت‌خوانی‌ها، تقطیع ویدئوها و کراپ کردن عکس‌های دونفره‌ ما در مراسم اسکار و تنها نشان دادن و تاکید عامدانه بر عبارت "کارگردان زن" و حذف عامدانه‌ مردی (انسانی) که سال‌ها برای فیلم جنگیده و حالا بزرگترین جایزه سینمایی جهان را دریافت و آن را به کشورش و هموطنانش تقدیم کرده‌ است، انسانی و اخلاقی نبود.»

شیرین سوهانی: جنسیتی دیدن ماجرا در شبکه‌های اجتماعی دردناک است

کارگردانان فیلم دو روز در برابر این انتقادها سکوت کردند. اما پس از ادامه یافتن بحث‌ها در شبکه‌های اجتماعی، شیرین سوهانی در مصاحبه با رسانه‌ها گفت: «قضیه به این بزرگی نبود. همه چیز جور دیگری نمایش داده شد.»

او در گفتگویی با «صدای آمریکا» توضیح داد: «واقعیت این است که همسرم آن لحظه فکر کرد من زیر فشار استرس هستم و می‌خواست به من کمک کند و به درستی هم این فکر را کرده بود اما باعث سوءتفاهم‌ شد.»

خانم سوهانی ادامه داد که او و همسرش با توجه به اینکه اولین بار بود به اسکار می‌رفتند و دیر رسیده بودند و نتوانستند «بهترین خود» باشند.

شیرین سوهانی به نگاه «جنسیتی» در شبکه‌های اجتماعی و تکرار اینکه او به عنوان «اولین زن» ایرانی اسکار را برده اشاره کرد و کمرنگ کردن حضور یک کارگردان دیگر (همسرش) را دردناک خواند. او افزود: «حتی حسین سهم بیشتری نسبت به من دارد. ما حدود شش سال و نیم روی این پروژه کار کردیم. من جمعه‌ها تعطیل بودم ولی او تمام این سال‌ها در حال کار بود.»

کمیسیون فرهنگی مجلس درباره دست دادن زن و مرد تصمیم می‌گیرد

بیرون از فضای مجازی، در مجلس شورای اسلامی ایران، برداشت از حواشی مراسم اسکار چیز دیگری است. اسماعیل سیاوشی دبیر دوم کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی به «دست دادن زن و مرد و حرف‌هایی که زده شده» اشاره کرد و به باشگاه خبرنگاران جوان گفت: «قرار است یک جلسه برگزار شود و یک سری از نمایندگان این انیمشین را به‌طور کامل ببینند و بررسی کنند و با نظر آنها یک تصمیم نهایی برای حواشی به‌وجود آمده گرفته شود و احتمالا این جلسه در هفته آینده برگزار شود.»

این نماینده مجلس تاکید کرد: «انتظار داریم وزارتخانه‌های مربوطه مثل وزارت خارجه و ارشاد و گروه‌های فرهنگی مرتبط در این خصوص تصمیمات لازم را بگیرند و در مجلس هم باید بررسی کنیم تا برای زوایای این قضیه تصمیم گرفته شود.»

چه کسانی تبریک نگفتند؟

بسیاری از نهادها و شخصیت‌های شناخته شده سیاسی داخل ایران دریافت این جایزه را تبریک نگفتند. دو اسکاری که اصغر فرهادی با فیلم‌های «جدایی نادر از سیمین» و «فروشنده» برای ایران آورد هم تبریک‌های زیادی از داخل ایران به دنبال نداشت.

مهم‌ترین شخصیت سیاسی که اسکار اصغر فرهادی را در سال ۱۳۹۰ تبریک گفت، محمد خاتمی رئیس‌جمهور اسبق ایران بود که پیش‌تر، وزیر ارشاد هم بوده است. آن زمان، محمد حسینی، وزیر ارشاد وقت ایران در پاسخ به پرسش خبرنگاران که چرا پیام تبریکی در این باره صادر نکرده، ضمن ارزشمند توصیف کردن این موفقیت، گفت: «رئیس سازمان سینمایی و مسئولان بنیاد سینمایی فارابی و دوستان سینماگر این کار را انجام داده‌اند.»

در سال ۱۳۹۵ که آقای فرهادی دومین اسکار را گرفت ۱۱۰ نماینده مجلس و همچنین تعدادی از احزاب و شخصیت‌های سیاسی از جمله محمدباقر نوبخت، سخنگوی دولت و بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه و شهیندخت مولاوردی، معاون رئيس‌جمهور در امور زنان و خانواده به او تبریک گفتند. محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه هم در حساب توییتری خود تبریک گفت.

پس از دریافت جایزه امسال اما تنها فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت و نهادهای حوزه فیلم و سینما این اسکار را تبریک گفتند. هر چند پیام‌های کمتری از دولتی‌ها دریافت شد، اما نهادهای تولید فیلم سریع‌تر از دو اسکار پیشین تبریک‌های خود را اعلام کردند.

خبرگزاری میزان، وابسته به قوه قضاییه ایران، در گزارش مفصلی که به حواشی اسکار اختصاص داد، در یک جمله کوتاه به جایزه «در سایه سرو» اشاره کرد و نام فیلم را هم به اشتباه «زیر سایه نخل» نوشت. این خبرگزاری از این انیمیشن با عنوان «یکی از تولیدات مشترک کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان» اشاره کرد و نامی از کارگردانان نبرد.

روایت‌های متفاوت از حمایت کانون پرورش از فیلم

حاشیه دیگر درخشش انیمیشن «در سایه سرو» در مراسم اسکار اظهارات محمدرضا کریمی صارمی، معاون تولید کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان درباره قرارداد حمایت مالی این فیلم بود تفاوت‌هایی با آنچه فیلمسازان گفته‌اند داشت.

این مقام کانون پرورش گفت: «اگرچه کانون از برخی رفتارها در اسکار دلخور شده است، اما نیمه پر لیوان را می‌بینیم؛ اینکه انیمیشن «در سایه سرو» پرچم ایران را به اهتزاز درآورده است.»

آقای صارمی که رسانه‌های ایران از او به عنوان «مجری طرح انیمیشن در سایه سرو» یاد کرده‌اند گفت که تولید این فیلم «در کانون رقم خورد» و درباره هزینه‌های آن اظهار داشت: «به دلیل طولانی‌شدن زمان تولید این اثر، چندین‌بار نامه تمدید به ما دادند و کانون موافقت کرد. ۶ الی ۷ ماه پیش که برآورد را آوردند، عدد آن از برآورد ابتدایی خیلی بیشتر شده بود.... دستمزد انیمیشن آن زمان، دقیقه‌ای ۸ میلیون تومان بود و حالا دستمزد انیمیشن، دقیقه‌ای ۱۰۰ میلیون تومان است.»

او ادامه داد: «مدیرعامل کانون رقم برآورد جدید را پذیرفت و ۵۰ درصد سهام برای فروش بین‌المللی را به کارگردانان واگذار کردیم؛ چند ماه پیش هم کل پول را از کانون گرفتند. حق دریافت جوایز نقدی جشنواره‌ها به طور کامل به سازندگان تعلق دارد.»

کارگردانان فیلم اما در مصاحبه‌هایشان گفته‌اند که «در سایه‌ سرو» را با هزینه شخصی و بدون حمایت مالی ساخته‌اند. آنها درباره همکاری با کانون به این توضیح بسنده کرده‌اند که «بعد از اتمام فیلم، رایزنی‌هایی با کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برای فروش نیمی از سهام فیلم به این سازمان انجام شده است.»

کاهش ارزش پول ایران نسبت به ارزهای خارجی موضوعی است که همواره در قرارداد با نهادهای دولتی در ایران مطرح است. با توجه به طولانی شدن زمان تولید فیلم که به گفته کارگردانان، بیش از شش سال طول کشیده است، این موضوع را باید یکی از عوامل مهم در قرارداد این کارگردانان و کانون پرورش فرض کرد. اما این موضوع در صورت توضیحات بیشتر کارگردانان فیلم روشن خواهد شد.

توضیح و پوزش: در نسخه اولیه این مطلب واکنش شیرین سوهانی به گرفتن گوشی موبایل از سوی حسین ملایمی به اعتراض تعبیر شده بود، که اصلاح شده است.